Yabancı Dil Yetisi Üzerine: Prof. Dr. Mustafa ÇAKIR
Kimileri için küreselleşmenin doğal bir sonucu olarak, Dünya’nın artık büyük bir köy haline geldiği söylenebilir. Bu anlayışa göre, öğrenilen her bir ilave dil, sınırlar ötesine ulaşan bir araç olarak algılanmaya başlandı . Dolayısıyla yabancı dil öğrenme konusuna verilen önem giderek daha da artıyor ve bu artışa paralel olan gelişime ayak uyduramayanların bireysel veya kişisel yakınmaları da devam ediyor.
“Çok çalışıyorum ama bir türlü başarılı olamıyorum”
Bu ifade, ÖSYM (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi) tarafından yapılan yabancı dil sınavlarından istediği sonucu alamayan gençlerin yakınmalarından alınmış bir cümledir. Bu bir anlamda ülkemizin yabancı dil öğretimindeki çaresizliğini de özetlemektedir. Toplumsal olarak gösterilen bütün çabalar, dil öğrenmeye değil; her hangi bir sınavdan yüksek, daha yüksek veya en yüksek skoru alarak (sınıf, sınav) geçmeye yöneliktir. Hâlbukimerkeze alınması gereken, “öğrenme” olmalıdır. Öğrenmenin gerçekleşmesi ile sınav başarısı da gelir; öğrenme olmadan ise istenen skorların elde edilmesi neredeyse olanaksızdır.
Bu yakınmalar ne anlam ifade etmektedir? Bu yakınmalardan, çıkarılması gereken ders ne olmalıdır?
Öğrencinin “öğrenme” sözü ile kastının ne olduğu iyi anlaşılmalıdır. Öğrenme, bireyde görülmesi arzu edilen dilsel davranışları yaşantısı yoluyla bilinçli bir strateji ile kazandırıp, ona bilgi edinme, belleme anlamında bir davranış değişikliği kazandırma hali olarak algılanmalıdır. Bireyin sadece, alanı ile ilgili yayınları okuması, anlaması ve hatta o dilde çeviri yoluyla yayın yapması, onda gerekli davranış değişikliği için öngörülen becerilerin içselleştirilmesi için yeterli değildir. Sayılan etkinlikleri gerçekleştirmiş olmasına karşın, sınavı geçememiş olması, önemli bir rahatsızlık ve şikâyet nedeni olmaktadır. Bu durumun getirdiği psikolojik rahatsızlık, bireyin öğrenme sürecinden uzaklaşması için bir gerekçe oluşturmamalıdır.
Peki, “Sınavı geçme” öğrenmiş olmanın göstergesi ya da ölçütü müdür?
Mesleki süreçte ya da öğrenim yaşantısı boyunca kariyer basamaklarında gerekli bütün sınavları geçmesine karşın, öğrendiği dilde kendini ifade edememek de bizim topluma özgü bir durum olarak dikkati çekmektedir. O halde, yabancı dil öğretmenlerinin bile dilini öğrettiği ulusun temsilcileri ile tercüman aracılığı ile anlaşabildiği bir ülkede, “sınavı başarmış olma” dili bilmenin göstergesi olmak durumundadır. Bu durum gerçekle örtüşmediğinden, yaşananlar, sınavı geçenlerin de öğrendikleri dile hakim olamadığını göstermektedir.
Bütün bu soruların ve şikâyetlerin sonunda, alan uzmanı olarak çıkarılması gereken sorun yaklaşık şu cümlede düğümlenmektedir:
Bu insanlar yabancı dil dersinde ne öğreniyorlar?
Neyi, niçin öğrendiklerinin farkındalar mı?
Doğrusu, bu ve bu konuya ilişkin üretilebilecek benzer soruların yanıtını kimi zaman öğrenciler kadar, öğretmenler de tam olarak veremiyorlar. İlköğretimden, üniversiteye kadar anadilini öğretme çabası içindeki bir sistemin, yabancı dili öğretememesi de yadırganmamalıdır.
Bilinen ve hemen herkesin üzerinde hemfikir olduğu, dillere destan olan konu, yabancı dil öğrenmenin çok önemli olduğudur. Yabancı dil öğrenmenin önemi deyimlerimize kadar yer etmiş, “bir lisan, bir insan” sözünün dilimize yerleşmesine neden olmuş; giderek bireyler üzerinde de baskı unsuru özelliği kazanmış; ama sağlıklı bir yabancı dil öğretimi stratejisi uygulayarak eğitimden istendik sonuçları alamamıştır.
Toplumun giderek yabancı dil öğrenme konusunda ısrarcı olmasına neden olarak gösterilen koşullar Avusturyalı bilimci Zeitlinger (2007, 114) tarafından şöyle açıklanmaktadır[†]
Toplum, hızla artan bilgi birikimi ve çalışma yaşamının her geçen gün ortaya çıkan yeni gereksinimleri nedeni ile bireylerden daha çok şeyler beklemeye başlamış (çoklu medyanın egemen olduğu bir çevreye uyum, küreselleşme vd.) ve iş dünyasının değişen toplumsal yapısı, aile ilişkileri ve daha pek çok neden sayılabilir.
Dil, sosyal bir kurum olmakla birlikte, kişiye ait olan bir yetenek olması bakımından ruhi, konuşma aygıtından gelmesi bakımından fizyolojik ve bir ses olayı olması itibarı ile de fizik yönleri vardır (Bkz. Banguoğlu 1986, 18). Bireyler, bu koşullar altında bazen zorunluluktan, bazen de keyfiyete bağlı olarak bir yabancı dil öğrenme serüveninin peşine takılıp gitmektedirler. Bu peşine takınılan macera, aktif dil kullanabilme serüvenine başlama yaşı kimi yerlerde anasınıfına değin inmiştir. Ebeveynler, “bağban bir gül için bin hare hizmetkâr olur” örneğinde olduğu gibi, çocuklarının bir yabancı dili öğrenebilmesi için adeta seferber olmaktadırlar.
Aktif Dil Kullanımı
Dünya üzerindeki gelişmiş toplumların çoğunda, bireyler iki, üç hatta daha fazla dili akıcı bir şekilde konuşabilmektedir. Bunun altında yatan nedenlerden biri, çocukların artık lise ve üniversitede okumaya başlamadan önce çok dilli ortamlarda eğitim görmeye başlamalarıdır. Ülkemizde ise yerleşik bir yabancı dil öğretimi politikası olmadığından, bu durumdan söz etmek bir yana; tek bir yabancı dilin bile sorunsuz öğretilebildiği söylenemez.
Her ne olursa olsun, ebeveynlerin özel çaba göstermediği, çocukların kimi seçilmiş okullarda öğrenim görmediği durumlarda uzun yıllar alan dil öğretimi süreci sonunda, edinilen bilginin aktif kullanıma dönüştürülmesi mümkün görülmemektedir. Çünkü süreç ne kadar uzun olursa olsun, bireyin öğrendiği dil ile ilişkili dil kullanma yetilerinin yeterli veya istendik düzeyde gelişmediği gerçektir. Bunun altındaki örtülü gerçek, eğitimden sorumlu yöneticilerin sorunları “kılıç kınını kesmez” yaklaşımıyla değerlendiriyor olmasında aranmalıdır.
Dil yetisi, kendiliğinden ortaya çıkmamış; 60’lı yıllardan itibaren Chomsky tarafından ortaya atılan dil yerliği ve dil kullanım becerisi kavramlarından üretilmiştir (Bkz. Chomsky 1980). Burada konunun akademik boyutlarına yer verilmeyecek; dil yetisi ifadesinden anlaşılması gerekenler kısaca açıklanmaya çalışılacaktır. Bunlar,
- Dil kullanma yetisi,
- Toplumsal normlara göre kullanma yetisi,
- Dil mantığına göre kullanabilme yetisi,
- Dil stratejisiyle ilgili yetiler.
Dil Kullanma Yetisi
Dil kullanma yetisi ifadesiyle, bireylerin bir dile ilişkin sahip olduğu bilgi ve bu bilgiyi günlük yaşama aktif olarak aktararak kullanabilmeleri anlaşılmaktadır (Buβmann 2002). Bu yetiler, dinleme-anlama, okuma-anlama, konuşma, yazma, sözcük bilgisi ve dilbilgisi olmak üzere altı boyutta özetlenebilir. Bunlardan, duyuşsal ve bilişsel boyutta olan beceriler de ayrı ayrı sınıflandırılmalıdır.
Burada üzerinde durulan yeti, dilbilim ve dil öğretimi alanlarıyla birlikte öğrenme psikolojisinin de ilgi alanına giren, açıklanması zor bir kavram olarak dikkat çekmektedir (Bkz. Nodari 2002, 2). Ancak, dil öğrenme süreci karmaşık bir sistematiği içerdiğinden, sosyal antropolojiye kadar bir dizi alanla iç içe geçmiştir.
Bir yanıt yazın