Tuva Cumhuriyeti: Günümüzde Tuva Türkleri
Tuva Türkleri, Türk toplumunun bir parçası olarak Tuva Cumhuriyeti’nde yaşayan etnik bir Türk gruptur. Tarihleri binlerce yıl öncesine dayanan Tuva Türkleri, Orta Asya’nın güneybatısında, günümüzde Rusya’nın sınırları içinde yer alır. Asya steplerinin kültür mozaiğinin bir parçası olan Tuva Türkleri’nin tarihi, Orta Asya kökenli Türk boylarının bölgeye yerleşimi ve zaman içinde oluşan kültürel ve siyasi değişikliklerle şekillenmiştir.
Tuva Türkleri’nin tarihçesi, Göktürkler, Uygurlar, Kaşgarlılar gibi önemli Türk hanlıklarının bölgeye yerleşimiyle başlar. Tuva bölgesi, Orta Asya’da Çin ve Tibet arasında stratejik bir konumda bulunduğu için birçok Türk hanlığı tarafından egemenlik mücadeleleri için kullanılmıştır. Moğol İmparatorluğu’nun çöküşü ve Timur’un hükümdarlığı döneminde Tuva bölgesi, Timur İmparatorluğu’nun bir parçası haline gelmiştir. 16. yüzyıldan itibaren Rusya’nın bölgeye olan ilgisi artmış ve Rusya-Tuva ilişkileri başlamıştır. Ancak 1944 yılında Sovyet rejimi tarafından Tuva Cumhuriyeti resmen feshedilmiş ve Tuva Türkleri Sovyet yönetimi altına girmiştir. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle birlikte Tuva Türkleri, Tuva Cumhuriyeti’nin yeniden kurulmasıyla bağımsızlıklarını elde etmiştir. Bugün Tuva Türkleri, Tuva Cumhuriyeti’nin resmi olarak tanınan bir etnik grubudur ve kendi dil ve kültürlerini koruma çabalarına devam etmektedirler.
Tuva Türkleri’nin kökenleri, Orta Asya’da bulunan Türk boylarına dayanır. Tarih boyunca farklı etnik gruplarla etkileşime girmişlerdir, ancak genel olarak Türk kültürü üzerine kurulu bir yaşam sürdürmüşlerdir. Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Selçuklular, Cengiz Han’ın Moğol İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu gibi tarihi Türk devletlerinin etkisi altında kalmışlardır. Tuva Türkleri’nin kültürü, geleneksel Türk kültürünün birçok unsuruyla birleşir ve Kırgız, Kazak, Altay, Moğol ve Sibirya halklarıyla da kültürel etkileşime girmişlerdir. Anaerkil bir toplum yapısıyla bilinen Tuvalar, aile ve akrabalık ilişkilerine büyük önem verirler.
Tuva Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya’da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva Türkleri, bu bölgede yaşayan esas halkı oluşturur. İşte Tuva Cumhuriyeti’nin bazı coğrafi ve demografik özellikleri:
- Yüzölçümü: 170.000 km² (65.637 sq mi)
- Nüfus: 2021 Nüfus Sayımı’na göre 336.651 kişi. 1989 yılında 308.557 olan nüfus, son yıllarda artmamış, hatta azalmıştır.
- Kojuunlar: 15 küçük bölgeye (kojuun) sahiptir.
- Dil: Tuva Türkçesi ve Rusça resmi dillerdir.
- Başkent: Kızıl
- Büyük Şehirleri ve Sanayi Merkezleri: Kızıl, Ak-Dovurak (Ak-toprak), Şagonar, Çeder
- Yer Altı Kaynakları: Altın, demir, asbest, kömür ve diğer hammaddeler.
- Doğal Çevre: Ormanlar, dağlar ve bozkırlardan oluşur.
Tuva Cumhuriyeti, 15 küçük bölgeye (kojuun) ayrılmıştır. Bu bölgeler, Tuva’nın yönetim birimlerini oluşturur. Başkent Kızıl ve diğer büyük şehirler arasında Ak-Dovurak, Şagonar ve Çeder bulunmaktadır. Tuva Türkleri, bu bölgede yaşayan esas halkı oluşturur ve genellikle Tuva Türkçesi ile konuşurlar. Yüzölçümü 170.000 km²’dir ve nüfusu 2021 Nüfus Sayımı’na göre 336.651 kişidir.
Tuva Cumhuriyeti’nin tarihçesi oldukça zengin ve çeşitli bir geçmişe sahiptir. İşte Tuva’nın tarihinden bazı önemli noktalar:
- Eski Dönemler: Tuva bölgesi, tarih boyunca farklı Türk boyları ve diğer etnik gruplar tarafından yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. III. ve IV. yüzyıllarda Çin’in kuzeyinde hüküm süren Toba-Topaların Tuva kelimesinin kökeni olduğu düşünülmektedir.
- Bağımsızlık Dönemi: 1921 yılında Tuva Cumhuriyeti, Tandı Uranhay bölgesinde “Tañnı Tuva Cumhuriyeti” adıyla kuruldu. Daha sonra adı “Tuva Halk Cumhuriyeti” olarak değiştirildi. Bu dönemde Tuva’nın bayrağı ve arması da kullanıldı.
- Sovyet Dönemi: 1944 yılında Tuva Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği’ne bağlandı ve “Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” adını aldı. Bu dönemde Tuva, Sovyet yönetimi altında yer aldı. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle birlikte Tuva Cumhuriyeti yeniden bağımsızlığını kazandı.
- Günümüzde: Tuva Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’na bağlı olarak varlığını sürdürmektedir. Tuva Türkleri, bu bölgede yaşayan esas halkı oluşturur ve genellikle Tuva Türkçesi ile konuşurlar. Coğrafi konumu, doğal kaynakları ve kültürel zenginliğiyle önemli bir bölge olarak dikkat çeker.
Tuva Cumhuriyeti’nin nüfusunun etnik yapısı şu şekildedir: %70.02 Tuvalar, %20.11 Ruslar ve %3.7 diğer milletler. Başkent Kızıl ve diğer büyük şehirler arasında Ak-Dovurak, Şagonar ve Çeder bulunmaktadır. Tuva Türkleri, bu bölgede yaşayan esas halkı oluşturur ve kendi dillerini, Tuva Türkçesi’ni konuşurlar.
Tuva Cumhuriyeti’nin nüfus yoğunluğu düşüktür ve yüzölçümüne göre nüfus dağılımı oldukça seyrektir. Örneğin, 2015 yılında Tuva’nın yüzölçümü 170.000 km² iken nüfusu 313.612 kişiydi, bu da km² başına yaklaşık olarak 1.84 kişi düşmesi demektir. Ayrıca, Tuva’da Türk nüfusunun yoğunluğu dikkate alındığında, bu durumun Türk halklarının yoğun yaşadığı diğer bölgelerle kıyaslandığında anlamı daha da derinleşmektedir.
Tuva’nın demografik yapısına bakıldığında, %70.02’sini Tuva Türkleri oluştururken, %20.11’ini Ruslar ve %3.7’sini diğer etnik gruplar oluşturur. Bu veriler, Tuva Cumhuriyeti’nin etnik çeşitliliğini ve Türk nüfusunun baskın olduğu yapıyı göstermektedir.
Coğrafi ve doğal çevre özellikleri açısından Tuva, Orta Asya’nın tipik özelliklerini taşır. Ormanlar, dağlar ve bozkırların yanı sıra zengin yer altı kaynakları bulunur. Altın, demir, asbest, kömür gibi hammaddelerin yanı sıra büyük kaplıcalar ve çamur kaplıcaları da Tuva’nın doğal kaynakları arasında yer alır.
Tuva Türkleri’nin kültürel yapısı, geleneksel Türk kültürüyle derin bağlar içerisindedir. Tarihleri boyunca Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar gibi önemli Türk hanlıklarının etkisi altında kalmışlardır ve bu süreçte Türk kültürüne özgü değerleri korumuşlardır.
Sonuç olarak, Tuva Cumhuriyeti hem coğrafi hem de tarihi açıdan zengin bir geçmişe sahip olan bir bölgedir. Türk nüfusunun yoğun olduğu Güney Sibirya’da yer alan Tuva, hem doğal güzellikleri hem de kültürel çeşitliliğiyle dikkat çeker. Tuva Türkleri, tarihi boyunca farklı medeniyetlerin etkisi altında kalmış, ancak bağımsızlıklarını kazandıktan sonra kendi kültürel miraslarını koruma ve geliştirme yolunda önemli adımlar atmışlardır.
Kerim Yarınıneli/KerimUsta.com
1-Tuva Cumhuriyeti – Vikipedi
2-Tuva nüfusu – Wikiwand
3-Tuva Cumhuriyeti – Vikipedi
4-Tuva Türkleri – Tarihsel Bilgi
5-Russian Federation : Tuvans – Refworld
Herkesin bir yaşama nedeni var. Benimkiyse, bir “Sevda”…