Türk ve Oğuzların Boyu Bayatlar Hakkında Bilgi

Oğuzların Boyu Bayatlar

Bayatlar, Türklerin ve Oğuzların en eski boylarından bir tanesidir. Nitekim anlam itibariyle “kadim, eski” anlamını veren Bayat sözcüğü, bu boyun ne kadar eski ve köklü olduğunun bir diğer göstergesidir.

Oğuz Kağan’ın ikinci torunu olarak sayılan Bayatlar ve torunları, tarih boyunca Moğolistan ve Türkistan coğrafyasının değişik yerlerinde bulunmuşlar ve birçok önemli devlette kişisel veyahut bir topluluk halinde görev alarak tarih sahnesine adlarını yazdırmışlardır.

Moğol İmparatorluğu’nun akınları ve diğer siyasi sebepler nedeniyle X.-XIII. yüzyıllarda Bayatların büyük bir bölümü batıya göç etmişler, “Bozkır Prensesi” olarak adlandırılan Terken Hatun’un Harezmşah İmparatoru Alaeddin Tekiş ile evlenmesinden sonra bu devlette önemli görevler almışlar, askeri ve siyasi kanadını tam anlamıyla ele geçirmişlerdir.

Harezmşah İmparatorluğu’nda Terken Hatun; müthiş nüfuzu, diğer devletler tarafından kraliçe olarak adlandırılması, eşi Alaeddin Tekiş ve oğlu Kutbiddin Muhammed döneminde yaptıklarıyla adından sıkça söz ettirmiştir.

Diğer yandan Anadolu’nun Türkleşmesinde etkin rol alan Bayatlar, Irak ve Suriye’de yoğun olarak bulunmuşlar, çeşitli beyliklerin ve devletlerin askeri kanadında yer almışlardır. Nitekim XIV. yüzyılın ikinci çeyreğinde Maraş ve Elbistan civarında Dulkadiroğulları Beyliği’ni kurarak, Memlük, Osmanlı, Akkoyunlu ve Safevi gibi büyük güçlerin arasında zaman zaman tampon görevi görüp, zaman zaman siyaset gereği aralarını kızıştırmışlardır. Osmanlı, Memlük ve Akkoyunlu hükümdar ya da hükümdar oğullarını, hanedan kızları ile evlendirip yakın ilişkiler ve akrabalık bağları kurmuşlardır.

Dulkadiroğulları tarihi boyunca hanedan soyundan Osmanlı’ya 5 tane gelin verilmiş ve bu gelinlerden 3 tanesi padişah annesi olmuştur.1515’te Osmanlıların himayesine girmişler,7 sene sonrada Dulkadiroğlu Ali Bey’in öldürülmesi ile tarih sahnesinden silinmişlerdir.

İran’da ve Anadolu’da Şah hareketi başladığında, Bayatlardan büyük bir bölüm İran’a göç etmiş, Bakü, Karabağ gibi önemli bölgelerin valiliklerini yapıp, birçok üst mertebelerde görev almışlardır. Hatta, öyle ki Şah Abbas döneminde nüfuslarının getirdiği nüfuzdan korkularak büyük bir bölümü dağıtılmış fakat yine Şam Bayadı olarak görülen Kaçarların 1795 yılında yönetimi ele almasının önüne geçememişlerdir.

Günümüzde ise Bayatlar, Anadolu’nun birçok yerinde bulunup kendi adını günümüze kadar devam ettiren sınırlı boylardan bir tanesidir. Suriye’de ve Orta Doğu’nun değişik bölgelerinde görülen Bayatların asıl bölümü, Anadolu, Irak, İran ve Azerbaycan’dadır.

Türkmenistan’da ise adlarını koruyan bir bölüm Bayatlar olsa boy olmaktan çıkıp yeni oluşan boyların içerisinde oba olarak hayatını devam ettirenler de vardır. Moğolistan’da ise Moğollaşan Bayatlar (Bayautlar) bulunup hem Moğol İmparatorluğu döneminde hem de Modern Moğolistan’da önemli görevler almışlardır.

Diğer yandan Bayatlar, Dede Korkut, Fuzûlî gibi önemli şahsiyetleri Türk tarihi ve Türk Dünyası’na kazandırmışlardır.

Kaynak:

• Bayatlar- Altan atak- Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü 1.Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu 19-20-21 Nisan 2018 Bildiri Kitabı