Tarihimizde İlây-ı Kelimetullah ve Nizâm-ı Alem

İlây-ı Kelimetullah ve Nizâm-ı Alem

Osmanlı İmparatorluğu, yaklaşık altı yüzyıl boyunca geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş ve çeşitli etnik, dini grupları bir arada tutmayı başarmış bir devlettir. Bu başarının ardında, İslam’ı yüceltmek ve dünya düzenini sağlamak için geliştirilmiş iki ana ideoloji yatmaktadır: İlây-ı Kelimetullah ve Nizâm-ı Alem.

İlây-ı Kelimetullah

Anlam ve Kapsam

• “İlây-ı Kelimetullah,” Arapça kökenli bir ifade olup “Allah’ın kelimesini yüceltmek” anlamına gelir. Bu kavram, İslam’ın yayılması ve üstünlüğünün sağlanması amacını ifade eder.
• Osmanlı İmparatorluğu’nda bu terim, İslam’ın korunması ve genişletilmesi için yapılan askeri ve siyasi faaliyetleri meşrulaştırmak için kullanılmıştır.

Osmanlı Uygulamaları

• 1453 İstanbul’un Fethi: İstanbul’un fethedilmesi, İslam’ın kalbi sayılan bir şehrin ele geçirilmesi anlamına gelir ve Osmanlı’nın İslam dünyasındaki liderliğini pekiştirmiştir. Bu fetih, “İlây-ı Kelimetullah” amacının somut bir örneğidir.
• Balkanlar ve Doğu Avrupa Fetihleri: Osmanlı’nın Balkanlar’da ve Doğu Avrupa’da gerçekleştirdiği fetihler, İslam’ın yayılmasını ve Hristiyan Avrupa’ya karşı İslam’ın gücünü artırmayı hedeflemiştir. Bu bölgelerde kurulan cami, medrese ve diğer dini yapılar, İslam kültürünün yayılmasına katkıda bulunmuştur.

Eğitim ve Kültürel Yayılım

• Osmanlı, fethettiği bölgelerde İslami eğitimi yaygınlaştırmak için medreseler ve dini eğitim kurumları inşa etmiştir. Bu sayede, yerel halkın İslam dinine olan bağlılığı artırılmış ve İslam kültürü pekiştirilmiştir.
• Dini Tolerans: Osmanlı, gayrimüslimlere belirli haklar tanıyarak, onların dinlerini özgürce yaşamalarına izin vermiştir. Bu uygulama, İslam’ın hoşgörü ve adalet ilkelerini vurgulamıştır.

Nizâm-ı Alem

Anlam ve Kapsam

• “Nizâm-ı Alem,” Türkçe bir ifade olup “Dünya düzeni” anlamına gelir. Bu kavram, Osmanlı İmparatorluğu’nun adaletli bir dünya düzeni kurma ve sürdürme çabasını ifade eder.
• Osmanlı’nın geniş topraklarını yönetme ve farklı etnik, dini grupları bir arada tutma stratejilerini içerir.

Osmanlı Uygulamaları

• Merkezi Yönetim ve Bürokrasi: Osmanlı, geniş topraklarını merkezi bir otorite altında yönetmiştir. Güçlü bir bürokrasi ve yönetim sistemi oluşturmuş, taşra yönetiminde ise beylerbeyi ve sancak beyleri gibi yerel yöneticiler görevlendirilmiştir.
• Hukuk ve Adalet Sistemi: Osmanlı’da şeriat ve örfi hukuk sistemleri bir arada kullanılmıştır. Kadılar, yerel mahkemelerde adaleti sağlarken, merkezden gönderilen emirler ile hukukun üstünlüğü korunmuştur.

Sosyal ve Ekonomik Yapı

• Millet Sistemi: Osmanlı, çeşitli etnik ve dini grupları “millet sistemi” adı verilen bir yapı ile yönetmiştir. Her millet, kendi dini liderleri ve hukuk sistemleriyle özerk bir şekilde yönetilmiş, böylece iç düzen ve barış sağlanmıştır.
• Ekonomik Politikalar: Ticaret yollarının kontrolü ve düzenli vergi sistemi, ekonomik istikrarın temelini oluşturmuştur. Osmanlı, ticaretin geliştirilmesi için kervansaraylar, hanlar ve pazar yerleri inşa etmiştir.

Sonuç

İlây-ı Kelimetullah ve Nizâm-ı Alem, Osmanlı İmparatorluğu’nun dini ve siyasi ideolojisinin temel taşlarıdır. İlây-ı Kelimetullah, İslam’ın yayılması ve korunması amacıyla yapılan fetih ve askeri seferleri ifade ederken, Nizâm-ı Alem, dünya düzeninin sağlanması ve sürdürülmesi için oluşturulan sosyal, ekonomik ve siyasi yapıları kapsar. Bu iki kavram, Osmanlı’nın uzun süreli hüküm sürmesinde ve geniş topraklarını yönetmesinde kritik bir rol oynamıştır.

Kerim Yarınıneli/KerimUsta.com

Kaynaklar

– İlây-ı Kelimetullah – TDV İslâm Ansiklopedisi
– Nizâm-ı Alem – TDV İslâm Ansiklopedisi
– nizam-ı alem için i’la-yı kelimetullah – ekşi sözlük
– Kelimetullah – TDV İslâm Ansiklopedisi