Savat Sanatı
Savat siyah renklidir. Savat çamuru; kurşun, gümüş, bakır, kükürt karışımından oluşur. Arapça “kara” anlamına gelen “esvad” sözcüğünden gelen savat, gümüş üzerine sürülen siyah renkli savat çamuru ile yapılan bir el sanatı dalıdır.
Savat yapılmadan önce bu işin uygulanacağı gümüş tokaların, gümüş kemerlerin, gümüş hançer kabzalarının, tütün tabakalarının, gümüş sigara ağızlıklarının, muskaların ve dua taslarının yüzeylerine savat ustası kalemkârlar tarafından çeşitli şekillerin işlenmesi gerekir.
Bundan sonra savat ustaları belirli oranlarda gümüş, bakır, kurşun ve kükürt karışımından elde ettikleri bir alaşımı dövüp tülbentten geçirerek ince siyah bir toz hazırlarlar. Bunu gümüş eşyaların yüzeylerinde yaptıkları desen, motif, yazı ve resimle kuru olarak sıvayarak “ekme savat”, toza boraksla karıştırıp macun haline getirdikten sonra sürmek suretiyle de “sürme savat” yaparlar.
20.Yüzyılın başlarında Van’da 120 dükkânda 400 dolayında savat ustası ve kalfası vardı. Ayrıca Sivas, Erzincan, Trabzon ve Samsunda da bu zanaat çok gelişmişti. Öyle ki savatlı Türk tabakaları tüm Avrupa’da özellikle de Paris kuyumcularında kendine yer edinmişti. Anayurdu Kafkasya bölgesi, Dağıstan olan savatçılık, Osmanlı’da 150 yıl kadar altın devrini yaşadı. Şimdilerde Eskişehir”in Alpu İlçesinde yaşatılmaya çalışılıyor.
Savat çamurunun hazırlanması:
- 500 gr bakır,500 gr kurşun,125 gr gümüş,1 kğ kükürt.
Bir başka deyimle; dört ölçü bakır, dört ölçü kurşun, bir ölçü gümüş ve yeterince kükürttür.
Ölçülere uygun olarak bakır, gümüş bir potada eritilir. Bu eriyiğe kurşun eklenir, üzerine kükürt ilave edilerek iyice karıştırılır. Bu işleme kükürt yedirme denir. İyice karışıp siyah bir renk alan bu karışım bir madeni kaba boşaltılarak soğumaya terk edilir. İyice soğuyan karışım bulunduğu kabdan kırılarak çıkarılır.
Parçalar bir havanda toz haline gelene kadar dövülür, elekten geçirilerek un haline getirilir. Savat yapılacağı zaman un haline getirilen toza tenekar (boraks) karıştırılarak çamur elde edilir. Bu çamur savat yapılacak yere sürülür, buna sürme savat denir.
Oyuk yerlere toz haline getirilen savat maddesi ekilir ise buna da ekme savat denir. Ekme veya sürme savat doldurulmuş gümüş ateşe tutulur, savat çamuru oyuğa iyice yayılır ve bütün oyuklar savat ile kaplanır. Ateşten indirilip soğumaya bırakılır ve eğe ile tesviyelenip cilalanarak hazır hale getirilir. Bu ustaların evlerde savat gümüşü ile yaptıkları süslemeleri, atalarından öğrendikleri Türk Motifleri ve Osmanlı padişahlarına ait tuğralar ve mühürler oluşturmaktadır.
Yapılan süslemeler arasında baston, kama, kamçı, tütün tabakaları, enfiye kutuları, ağızlıklar, at eğer takımları, Van, Kafkas ve Türkmen Yörük kemerleri ile bilezik, kolye, küpe, yüzük, kravat iğnesi, tabanca kabzası, yaka iğneleri, düğme ve rozetler, çay takımları vb. bulunur.Kükürt yedirme işinden sonra toprak bir kaba boşaltılıyor. Toprak kabda soğuyan savat tekrar potada eritilerek çubuk kalıplara dökülüyor.
Çubuk kalıplarda soğuyan savat lehim çubukları gibi uzun bir biçimde muhafaza ediliyor. Kullanılması gerektiği yerde gümüş eşya şaloma ile ısıtılıyor ve bu ısınan eşyanın savatlanacak kısımlarına savat çubuğu lehim çubuğunda olduğu gibi sürülüp oyuklara yayılıyor. Oyuklara iyice yayıldığına kanaat getirilince soğumaya bırakılıyor.
Soğuduktan sonra tesviye edilip cilalanıyor.
- Savatın yapılışı şu aşamalardan geçmektedir:
- Gümüş eritiliyor, tel ya da plaka haline getiriliyor,
- Savat çamuru hazırlanıyor, gümüş satıh üzerine savat sürülüyor,
- Tesviye ediliyor,
- Cilalama yapılıyor,
Bir yanıt yazın