Pragmatizm: Fayda ve Gerçeklik Arayışı

Pragmatizm: Fayda ve Gerçeklik Arayışı

Pragmatizm: Fayda ve Gerçeklik Arayışı

Pragmatizm, Amerika’da doğan ve dil ve düşüncenin pratik işlevlerine odaklanan bir felsefi akımdır. Pragmatizme göre, bir kavramın veya teorinin anlamı ve değeri, onun pratik sonuçlarına ve faydasına göre belirlenir. Pragmatistler, bilginin, deneyim ve eylem yoluyla elde edilen, sürekli değişen ve gelişen bir olgu olduğunu savunurlar. Pragmatistler, metafizik, idealizm ve dogmatizmi reddeder, deneycilik, materyalizm ve faydacılık ile yakın ilişki içindedirler.

Pragmatizm-faydacılık, pragmatizmin bir alt akımıdır. Pragmatizm-faydacılık, hem iyinin hem de doğrunun teorisi olarak kabul edilir. Pragmatizm-faydacılığa göre, iyi ve doğru olan şeyler, en fazla faydayı sağlayan şeylerdir. Fayda ise zevk, tatmin veya nesnel değerler olarak tanımlanabilir. Pragmatizm-faydacılık, eylem ve bilgilerin değerini, pratik sonuçlarına ve toplumsal yararına göre ölçer. Pragmatizm-faydacılık, bireysel veya toplumsal faydayı esas alır, adalet, hak, özgürlük, eşitlik gibi değerleri göz ardı edebilir veya ihlal edebilir.

Pragmatizm-Faydacılığa Yapılan Eleştiriler:

Pragmatizm-faydacılık akımı, hem iyinin hem de doğrunun teorisi olarak kabul edilmesine rağmen, çeşitli eleştirilerden bazıları şunlardır:

  • Gerçekliği ve doğruluğu yalnızca pratik sonuçlara ve faydaya göre belirlediği için, metafizik, ahlak, sanat, din gibi alanlarda geçerli bir ölçüt sunamaz.
  • Fayda kavramını net bir şekilde tanımlayamaz ve farklı kişi, grup veya durumlarda faydanın ne olduğunu belirlemek zorlaşır.
  • Bireysel veya toplumsal faydayı esas aldığı için, adalet, hak, özgürlük, eşitlik gibi değerleri göz ardı edebilir veya ihlal edebilir.
  • Eylemlerin sonuçlarını önceden tahmin etmenin veya ölçmenin her zaman mümkün olmadığını dikkate almaz.
  • Eylemlerin sonuçlarının değişken, göreceli ve geçici olabileceğini göz önünde bulundurmaz.

Pragmatizm-Faydacılık Akımı Temsilcilerinden Bazıları:

  • Charles Sanders Peirce (1839-1914): Pragmatizm terimini ilk kullanan ve pragmatik ilkeyi ortaya koyan Amerikalı bir filozof, mantıkçı ve bilim adamıdır. Pragmatik ilkeye göre, bir kavramın tüm anlamı, onun doğruluğundan çıkarılabilen pratik sonuçlardan ibarettir. Pragmatizmin amacı, problem çözmekten çok, düşünceleri netleştirmektir. Peirce, gerçekliğin ve bilginin, deneyim ve eylem yoluyla belirlendiğini ve değişebileceğini savunur. Peirce, pragmatizminin yanlış anlaşıldığını ve saptırıldığını düşünerek, daha sonra pragmatisizm terimini kullanmaya başlamıştır.
  • William James (1842-1910):Pragmatizm-faydacılık akımının kurucusu ve önde gelen temsilcilerinden biri olan Amerikalı bir filozof, psikolog ve eğitimcidir. Felsefi görüşü, pratiklik, faydalılık ve verimlilik kavramlarına dayanmaktadır. James’e göre, bilgi, kişilik, bilinç, gerçek düşünce gibi şeyler, yaşamımız için elverişli oldukları ve bir etki meydana getirdikleri ölçüde değerli ve doğrudurlar. James, mutlak bilgi veya gerçeklik olmadığını, bilginin ve gerçekliğin olayların akışında ve sürecinde belirlendiğini savunur. James, teoriye değil, işe ve uygulamaya önem verir. Düşüncenin yüzünü eyleme ve geleceğe yöneltir. James, fayda kavramını yalnızca maddi ihtiyaçların karşılanması olarak değil, aynı zamanda insanın ve toplumun gelişmesine katkıda bulunan her şey olarak anlar. Bu anlamda, dinin metafizik bir değere sahip olup olmadığını bilmediğini, ancak dinin yararlı bir varsayım olduğunu söyler.
  • John Dewey (1859-1952): Amerikalı bir filozof, psikolog ve eğitimcidir. Pragmatizm-faydacılık akımının önde gelen temsilcilerinden biridir. Dewey’e göre, felsefenin amacı, insanın yaşamını ve toplumunu etkileyen inançları analiz etmek ve düşünceleri netleştirmektir. Dewey, bilginin, deneyim ve eylem yoluyla elde edilen, pratik sonuçlara ve faydaya dayanan bir olgu olduğunu savunur. Dewey, eğitimin, demokratik, işlevsel ve öğrenci merkezli olması gerektiğini söyler. Dewey, doğayı ve insanı, sürekli oluşum halinde olan organik bir bütün olarak görür.
  • Jeremy Bentham (1748-1832): Jeremy Bentham, pragmatizm-faydacılık akımının kurucusu ve önde gelen temsilcilerinden biri olan İngiliz bir filozof, hukukçu ve siyasetçidir. Bentham’a göre, iyi olan şey, en fazla mutluluğu sağlayan şeydir. Mutluluk ise zevk ve acıdan oluşan bir hesaplamaya göre tanımlanır. Bentham, eylemlerin doğruluğunu, sebep oldukları mutluluğa göre ölçer. Bu ilkeye “en büyük mutluluk prensibi” adını verir. Bentham, mutluluğu sadece bireysel değil, toplumsal bir kavram olarak görür. Herkesin mutluluğunu gözeten bir ahlak ve siyaset anlayışı savunur. Bentham, hukukun, insanların haklarını ve çıkarlarını korumak için var olduğunu söyler. Bentham, felsefesini, gözlem, deneyim ve mantığa dayandırır. Metafizik, idealizm ve dogmatizmi reddeder.
  • John Stuart Mill (1806-1873): Pragmatizm-faydacılık akımının geliştiricisi ve önde gelen temsilcilerinden biri olan İngiliz bir filozof, ekonomist ve siyasi aktivisttir . Mill’e göre, iyi olan şey, en fazla mutluluğu sağlayan şeydir. Mutluluk ise zevk ve acıdan oluşan bir hesaplamaya göre tanımlanır. Mill, eylemlerin doğruluğunu, sebep oldukları mutluluğa göre ölçer. Bu ilkeye “en büyük mutluluk prensibi” adını verir. Mill, mutluluğu sadece bireysel değil, toplumsal bir kavram olarak görür. Herkesin mutluluğunu gözeten bir ahlak ve siyaset anlayışı savunur. Mill, hukukun, insanların haklarını ve çıkarlarını korumak için var olduğunu söyler. Mill, felsefesini, gözlem, deneyim ve mantığa dayandırır. Metafizik, idealizm ve dogmatizmi reddeder. Mill, faydacılık görüşünü, Bentham’dan farklı olarak, zevklerin niteliğine ve insanın yüksek yeteneklerine göre ayarlar. Mill, insanın özgürlüğüne, bireyselliğine ve gelişimine önem verir .
  • George Herbert Mead (1863-1931): Amerikalı bir filozof, sosyolog ve psikologtur. Pragmatizm-faydacılık akımının önde gelen temsilcilerinden biridir. Mead, insanın, toplumsal etkileşim ve iletişim yoluyla oluşan bir varlık olduğunu savunur. Mead, insanın kendilik, bilinç, ahlak, değer gibi kavramlarını, sosyal davranışın bir sonucu olarak görür. Mead, dilin, insanın düşünmesini, anlamasını ve eylemesini sağlayan temel bir araç olduğunu söyler. Mead, insanın, kendini başkalarının yerine koyarak, onların bakış açılarını anlamaya çalıştığını ve böylece toplumsal bir kimlik kazandığını ileri sürer. Mead, toplumun, bireylerin ortak deneyimlerine ve faydalarına dayanan bir bütün olduğunu belirtir.
  • Richard Rorty (1931-2007): Amerikalı bir filozof, edebiyatçı ve kültür eleştirmenidir. Pragmatizm-faydacılık akımının yeniden canlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Rorty, felsefenin, evrensel, nesnel veya mutlak bir gerçekliği veya bilgiyi bulmaya çalışan bir disiplin olmadığını, aksine insanın yaşamını iyileştirmeye yönelik bir etkinlik olduğunu savunur. Rorty, gerçekliğin ve bilginin, insanın dil, kültür ve tarih gibi bağlamlarına göre değişen ve gelişen kavramlar olduğunu söyler. Rorty, felsefenin, metafizik, epistemoloji, ontoloji gibi geleneksel sorunlarla uğraşmak yerine, insanın pratik ihtiyaçlarına ve faydalarına odaklanması gerektiğini ileri sürer. Rorty, felsefenin, edebiyat, sanat, siyaset gibi diğer alanlarla etkileşim içinde olması gerektiğini belirtir.
  • Sidney Hook (1902-1989): Amerikalı bir filozof, eğitimci ve siyasi aktivisttir. Pragmatizm-faydacılık akımının önde gelen temsilcilerinden biridir. Hook, pragmatizmin, insanın yaşamını ve toplumunu geliştirmek için bir araç olduğunu savunur. Hook, pragmatizmin, demokrasi, özgürlük, eşitlik, adalet gibi değerleri desteklediğini söyler. Hook, pragmatizmin, bilimin, eğitimin, sanatın, ahlakın ve siyasetin gelişimine katkıda bulunduğunu belirtir. Hook, pragmatizmin, dogmatizm, totalitarizm, faşizm, komünizm gibi ideolojilere karşı durduğunu ileri sürer. Hook, pragmatizmin, insanın, deneyim, eylem ve fayda yoluyla bilgi edindiğini ve gerçekliği oluşturduğunu vurgular.

    • Kerimusta.com/Kerim Yarınıneli

    Kaynaklar:

    Kerim Usta
    Kerim Usta tarafından yazılan son yazılar (Hepsi)
    Sayfalar: 1 2
    Etiketler: , , , , , , , ,

    Yorum yapmaya ne dersiniz?