Pomaklar Hakkında Bilgiler

Osmanlı Devleti’nin çöküşüne giden yolda, Balkan Savaşları ve I nci Dünya Savaşı, Balkanlar’daki sınırlarda değişikliklere yol açtı. Bulgarlar, 1913 tarihli Bükreş Anlaşması ile Pomak Türkleri’nin yoğun olarak yaşadığı Rodoplar, Ropçoz ve Kırcaali bölgeleri de dahil olmak üzere Batı Trakya’da 1919 yılına kadar sürecek egemenlik kurdular.

Bulgarlar’ın bölgede Pomak Türkleri’ne yönelik olarak yürüttükleri kıyım, Batı Trakya Türk Cumhuriyeti’nin kurulmasında etken oldu. Bulgarlar’ın din ve milliyet değiştirme çabalarının ise, işgal sona erdiğinde hiç bir sonuç vermediği, Pomak Türkleri’nin kültürel yapılarını korumayı bildikleri görüldü.

1920’de, Batı Trakya’yı Neuilly Antlaşması ile (27Kasım 1919) Bulgarlar’dan teslim alan müttefik kuvvetler, Sevr’de Yunanistan ile imzaladıkları Trakya Antlaşmasıyla (10 Ağustos 1920) bu toprakları Yunanistan’a devrettiler.

Bilindiği gibi, Mustafa Kemal’in önderliğinde başarıya ulaşan Kurtuluş Savaşı neticesinde Lozan’da başlayan barış görüşmeleri esnasında Batı Trakya’nın durumu da gündeme getirildi. Fakat, Türkler’in Batı Trakya’daki nüfus ve toprak oranının ezici üstünlüğüne rağmen, görüşmelere katılan büyük devletlerin, Türk heyetinin başına başka sorunlar açma uyarıları üzerine bu topraklar Yunanistan’a verildi.

24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nın “Azınlıkların Korunması” bölümündeki 37-45 nci maddelerle; Batı Trakya’da önemli bir bölümü Pomak Türkleri’nden oluşan, esasen bir çok Türk kavim ve boyunun karışımından ibaret Müslüman-Türk azınlığı ile İstanbul’daki Ortodoks-Rum azınlığın hakları ve statüleri garanti altına alındı.

II. Dünya Savaşı sırasında, Bulgaristan’ın Pomakları Bulgarlaştırma girişimine ağırlık vermesi üzerine Yunan Hükümetleri, Pomakları, Bulgaristan’ın Yunanistan’daki bir uzantısı olarak değerlendirmiş ve oturdukları bölgeler askeri bölge ilan edilmiş ve Pomak çocukların Bulgar kimliğinin yok edilmesi maksadıyla çalışmalara başlamıştır. Yunanistan’da, 1967’de yönetime el koyan Albaylar Cuntası, Türk varlığını eritmeyi amaç edinmiş ve Türk azınlığın haklarını ve özgürlüklerini kısıtlayarak bölgeden göçe zorlamıştır.

1974 yılında sivil yönetime geçildikten sonra da Cunta’nın azınlıklar üzerindeki tüm uygulamaları devam ettirilmiştir. Neticede Yunan Yargıtayı “Batı Trakya’da Türk yoktur. Elen asıllı Müslümanlar vardır” şeklindeki karar vermiştir.

Yunanistan’daki Pomaklar, genellikle Batı Trakya’da yaşamaktadırlar. Pomaklar, Batı Trakya’nın üç ili’nde, çoğunlukla Bulgaristan sınırı yakınlarındaki köylerde, İskeçe, Gümülcine ve Dimetoka’da yaşamaktadırlar. Pomakların yaklaşık 40.000’i (İskeçe’de 27.000, Gümülcine’de 13.000) Yunan Hükümeti’nin “Yasak Bölge” haline getirdiği ve Batı Trakya’nın yaklaşık %50’sini oluşturan, İskeçe, Gümülcine ve Dedeağaç illerinin dağlık kesimlerini içine alan ve Yunan-Bulgar sınırı boyunca uzanan bölgede yaşamaktadırlar.

Batı Trakya Türk azınlık nüfusunun da 1/3’ü yasak bölge içindedir. Pomakların konuştuğu ve “Pomakça” olarak ifade edilen dil “Pomak Türk Lehçesi“(diyalekti) olarak adlandırılmaktadır. Pomakça’da %60 oranında Türkçe kelime bulunmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra, Atatürk İnkılaplarının etkisi ile Türkiye Türkçesi’nin yaygınlaştırılmasına çalışılmıştır.

Fakat bu faaliyetler her zaman Yunan hükümetlerinin engelleyici, baskıcı yaklaşımlarına maruz kalmıştır. Son yıllarda Yasak Bölge’deki Pomaklar üzerinde yapılan çalışmalardan da anlaşılmaktadır ki, Yunan yönetimlerinin uyguladığı “Türkçe’ye set çekme” uygulamalarından dolayı gençler arasında zayıflamasına rağmen, Pomaklar Türkçe konuşmaktadırlar.

Bölgede yaşayan insanların Türklük vasfı bir gerçektir. Özellikle Pomak Türkleri arasında Peçenek, Kuman, Avcı, İhtiyar, Kahraman, Pehlivan, Zeybek, Yörük Çavuş, Boz, Onbaşı, Yüzbaşı, Binbaşı, Paşa, Kahya, Karadayı, Haseki, Oruç, Subaşı vb. soyadları yaygın olarak kullanılmaktadır. Yerleşim birimlerinin isimleri de Türkçe’dir.

Şahin, Elmalı, Otmanlı, Sinikova, Sarıyar, Karaoğlan, Hamidiye, Hemetli, Hisarkaya, Kanberler, Bekeobası, Demircik, Karagözlü, Otmanören, İnhanlı, Dinekler, Sakarkaya, Gökçeler, Atmacalı, Gökçepınar, Balabanlı, Saltıklı, Yassıören… Batı Trakya’da bazıları yeniden kurulan, bazılarına da ekleme yapılan Sinikova, Atmacalı, İsice, Hemetli, Kozluca, Kanberli ve Hebilköy gibi köyler, Pomak Türkleri’nin günümüze dek uzanan yerleşim birimlerinden bir kaçıdır.

Bu yerleşim birimleri içerisinde, Şahin, İskeçe ili Rodop dağları üzerinde, yaklaşık 3500 nüfusuyla “Yasak Bölge”deki en büyük yerleşim birimidir. İskeçe’nin yaklaşık 35 km. kuzeydoğusunda, 913 metre yüksekliğindeki Dobrivor Dağı’nın önünde güneye doğru uzanan yaklaşık 500 metre yüksekliğindeki tepenin eteklerinde kuruludur.

Osmanlı kayıtlarına göre Şahin, 1360’lı yıllarda bölgeyi fetheden Lala Şahin Paşa tarafından kurulmuştur. Şahin Paşa, Ropçoz ve Nevrokop bölgelerinde, “Şamanist Kıpçak-Kuman ve Peçenek” Türklerinin sekenesi olarak 6-7.000 kadar Pomak Türkü ile karşılaşmış ve onlar topluca Müslüman olunca da Rodoplar’da yeşil ve ağaçlık bir yere iskan etmiş ve buraya kendi adını “Şahin” adını vermiştir. Şahin Bey’in arkadaşı Balaban Bey’in de aynı tarihlerde kurduğu köye ise “Balabanlı” ismi verilmiştir.

Şahin, Pomak Türkleri’nin Rodop Dağları üzerindeki kültür merkezi durumundadır. Bölgenin tek ana yolu üzerinde bulunmasından dolayı, kuzeyindeki yerleşim birimlerinde yaşayan Pomak Türkleri, dış dünyaya açılan İskeçe’ye gidiş-gelişlerinde Şahin’i kullanmaktadır. Şahin ile Pomak Türkleri’nin diğer yerleşim birimleri arasında, Şahin’in coğrafi konumu ve yapısının fonksiyonları itibarıyla, bir sosyal yapı meydana getirilmekte ve varlık devam ettirilmektedir.

Yunan devletinin, yasak bölge içindeki Pomak Türkleri’nin dolaşımını 30 km. ile sınırlaması, bölgedeki oluşumları engelleme çabasına yöneliktir. Pomak Türkleri’nin kaderi ve yaşam koşulları, bütünün kaderi ve yaşam koşullarından ayrı ve farklı değildir. Ancak çok daha ağır ve acımasızdır. Bütün; 130.000 civarındaki Batı Trakya Türk Azınlığı’dır.

Batı Trakya’daki İskeçe kentinin hemen kuzeyinden başlayarak Yunan-Bulgar sınırına kadar uzanan dağlık kesimde yaşayan insanların %99″u, çoğu Pomak olmak üzere Türkler’den oluşmaktadır. İskeçe kentinin 8 km. kuzeyinden başlayarak, Yunan-Bulgar sınırına dek uzanan geniş topraklar, “Yasak Bölge” ilan edilmiştir. Yasak Bölge, Gümülcine ve Dedeağaç illerinin de tüm dağlık kesimini kapsamakta olup, Türklerin bu bölgedeki nüfusu yine %99 civarındadır. “Güvenlik Kuşağı” olarak anılan ve Yunanistan’ın, Bulgaristan, Yugoslavya ve Arnavutluk ile olan

sınırlarında bu genişlikte bir bölgeyi aynı uygulamaya dahil etmemesi, bu ülkenin bölgedeki Türk azınlığa uyguladığı baskı, ayrım ve eritme politikalarının göstergesidir.

Pomak Türkleri, tüm “Yasak Bölge”de yaklaşık 40.000 civarındaki nüfuslarıyla (İskeçe’de 27.000, Gümülcine’de 13.000) bölgedeki Türk nüfusun yoğunluğunu teşkil ederler. Bölgedeki diğer Türklerin sayısı 15.000 civarındadır.

1998 yılında Yunanistan, Bulgaristan ile olan sınırında 25 km.lik bir serbest bölge oluşturulması çalışması başlatmıştır. Henüz sonuçlanmayan bu girişimin, Pomaklara ilişkin Bulgar eleştirilerini nötralize etmek ve bir ölçüde Bulgar kimliği kazanmasına yardımcı olmak maksadıyla yapıldığı değerlendirilmektedir.

Yunan devletinin, yasak bölge uygulamasıyla, Pomak Türklerinin, diğer Türkler ve dış dünya ile ilişkilerini ve kültürel bağlarını koparmak ve bölge dahilindeki Türklere dolaşım kısıtlaması uygulamak suretiyle uzun dönemde, birbirinden kaderleri ve durumları ayrı ve farklı koloniler yaratmaya, sonuçta Pomak Türkleri’ni Yunanlılaştırmaya çalıştığı değerlendirilmektedir.

ç. Bulgaristan ve Pomak Türkleri :

Bulgarlar’ın, Türk nüfusunu az göstermek için kullandıkları metotlardan biri de, Kuman soyundan gelen Pomak Türkleri’nin lehçelerindeki farklılıklardan istifade ederek bu toplumun Bulgar olduğunu iddia etmektir.

Bulgarlar, Bulgaristan’daki Türk varlığını tamamen inkar etmeden önce, bu ülke sınırları dahilinde yaşamakta olan Türkleri daha küçük topluluklara bölmek için sistemli bir politika izlemişlerdir. Bazı lehçe farklılıklarından istifade ederek, Bulgaristan Türkleri’ni Pirin Makedonyası, Rodoplar, Kuzey Trakya, Deliorman ve 1940’lardan sonra Dobruca halkları gibi gruplara ayırmaya ve bunlar arasındaki dil, din ve kültür bütünlüğünü bozmak için çaba göstermişlerdir.

Bu meyanda, dil faktörünü öne sürerek Pomak Türkleri’ni de Bulgar menşeli olarak göstermeye gayret etmişlerdir. Bulgar resmi makamlarının iddialarına göre, “Osmanlı Türk kolonizatörleri, Rodop ahalisini (Pomak Türkleri) zorla İslamlaştırmışlardır.”

Ancak, bu iddia, söz konusu ülkenin belirlediği hedeflere ulaşabilmek için iç ve dış politikasında kullandığı bir propaganda unsurudur. Tarihi kayıtlar, Türkler’in, Balkanlar’da kendi hakimiyetleri altında yaşayan tüm unsurlara dil, din ve her türlü hürriyeti verdiğini ortaya koymaktadır.

Pomak Türkleri ile ilgili olarak, Bulgarlar’ın en çok istismar ettikleri konu, bu toplumun konuştuğu dilin içinde yüksek oranda Slavca menşeli kelimelerin bulunmasıdır. Buradan hareketle de, Pomak Türkleri’nin Bulgar olduğunu iddia etmektedirler. Ancak Pomak Türk lehçesi; %30 Ukrayna Slavcası, %25 Kuman-Kıpçakça, % 20 Oğuz Türkçesi, % 15 Nogayca ve % 10 Arapça’dan oluşmaktadır.

Pomak Türk lehçesinde Ukrayna Slavcası’nın % 30 nisbetinde bulunmasının başlıca sebebi, Kıpçak Türkleri’nin X ve XI nci yüzyıllarda Ukrayna, Lehistan ve Besarabya steplerindeki Slavlar ile olan temaslarından kaynaklanmaktadır. % 10 oranındaki Arapça ise, Pomak Türkleri’nin İslamiyeti kabul etmeleriyle birlikte dillerine girmiştir. Diğer taraftan Kıpçakça, Oğuz Türkçesi ve Nogayca Türk lehçeleridir. Buradan da Bulgarlar’ın iddia ettiği gibi, Pomak Türkleri’nin dilinin Bulgarca olmadığı görülmektedir.

Bulgaristan’daki Türkler’in ve Kuman menşeli olan Pomak Türkleri’nin “Müslümanlaştırılmış Bulgarlar” olduğu şeklindeki Bulgar tezi ise, Bulgarlar’ın menşeine ilişkin araştırmalar neticesinde sonuçsuz kalmaktadır. Yapılan araştırmalar ve tarihi kayıtlar, Bulgarların köken itibarıyla Türk olduklarını, Bulgar adının, Türkçe bir kelime olan Bulgamak fiilinden türediğini ortaya koymaktadır.

V-VII. yüzyıllar arasında, Doğu’dan başlayan göç hareketleri neticesinde, İtil Bulgar Türk Devleti ve Tuna Bulgar Türk Devleti kurulmuştur. İtil boylarına giden Bulgar Türkleri, “Kazan Türkleri” adıyla günümüze kadar Türklüklerini muhafaza ederken, Tuna boylarına giden Bulgar Türkleri ise, zamanla Türk kültürü ile medeniyetinden uzaklaşıp, Hristiyan dünyasına girmiş ve Slavlarla karışarak yeni bir “Hristiyan-Bulgar-Slav” kavmi haline gelmişlerdir.

Pomak Türkleri ile Bulgarlar arasındaki temel fark, Pomak Türkleri’nin benliklerini muhafaza etmek için verdikleri mücadeleye karşılık, Bulgarların kendilerini Slav sayarak Ogur-Türk menşeli olduklarını unutmaları ve Türkleri Slavlaştırmak için gayret sarfetmeleridir.

Netice itibarıyla Türklük vasfından uzaklaşan Bulgarlar, Bulgaristan’daki soydaşlarımızı yok etme yolları aramışlardır. Uzun vadeli planlara dayanan bu maksatlarını gerçekleştirebilmek için de başlangıç olarak Türk miktarının tespit edilmesini önlemek üzere düşük rakamlı nüfus istatistikleri yayınlamışlardır. Bunun yanı sıra, Türklerin ırki ve dini varlıklarını gerçeklerden uzaklaştırmak ve bir mefhum kargaşası yaratmak amacıyla Türkeler çeşitli terimle ve isimler verme metodunu takip etmişlerdir.

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı neticesinde, Bulgaristan toprakları içinde kalan Türkler, önce azınlık statüsüne alınmış ve 1950 yılına kadar “Türk Azınlığı” terimi ile adlandırılmışlardır. Komünizmle birlikte terim, 1950-1965 yılları arasında “Türk Ahalisi”, 1965’den 1976’ya kadar “Türk Kökenli Bulgaristan Vatandaşı“, 1976’dan sonra “Bulgar Türkleri” olmak üzere sık sık değiştirilmiştir. 1984 yılından itibaren ise Türk kelimesi tamamen kaldırılarak “Bulgar Müslümanları” veya “Müslümanlaştırılmış Bulgarlar” terimi kullanılmaya başlanmıştır.

Balkan Savaşları Yıllarında Türklere Yönelik Faaliyetler:

Türk varlığını küçük parçalara bölerek daha kolay yok etmeyi amaçlayan Bulgar Yönetimi, Pomak Türklerinin Türk olmadıkları propagandasını artırmakla işe başlamıştır.

Balkan Savaşları sonucunda, Bulgaristan Edirne Vilayeti’nin dokuz kazasını topraklarına katmıştı. Katılan bu topraklar arasında, Bulgarların”Bulgar Batı Trakyası” dedikleri aslında Türk toprakları olan Rodoplar ve Batı Trakya’da vardı. Buralarda yaşayan nüfusun çoğunluğunu Türkler oluşturmaktaydı. Kırcaali, Eğridere, Koşukavak, Ortaköy, Darıdere, Paşmaklı, Mestanlı, Nevrekop, Dövlen, Dospat, Hasköy, Harmanlı gibi bölgelerde Müslüman Türklerin nüfus oranı %90’a varmaktaydı.

Bazı istatistiklerde ise, Balkan Savaşları’ndan sonra dahi Kırcaali, Koşukavak,Ortaköy, Paşmaklı, Nevrekop, Darıdere, Eğridere ve Rodopcuk illerinde 333.321 Türk, 50.967 Bulgar ve 10.720 Rum nüfusunun yaşadığı belirtilmektedir. Bu durum, Bulgarların tek bir Bulgar-Slav topluluğu yaratmak düşüncelerine engel teşkil etmekteydi. Bu yüzden Bulgar idarecileri, 1910 yılında baskıları artırmaya başlamışlardır. Pomak Türkleri’ne, “gayri Türk” ile “gayri Müslüman” düşüncesini aşılamak ve diğer Türklerden ayırmak amacıyla;

a. Müslüman Pomak Türkleri’nin yaşadığı köy, bucak, ilçe ve vilayetlerde Türkçe tedrisatın yapılmasına müsaade etmemişler,

b. Türkçe tedrisat yapılan okullara Pomak Türklerinin gitmesini yasaklamışlar,

c. Pomak Türklerinin folklorunu tahrif ederek Bulgar folkloru ile birleştirmek istemişler,

ç. Ayet, hadis ve hutbeleri Bulgarca okumaya zorlamışlar,

d. Anavatan Türkiye sevgisi yerine, Anavatan Bulgaristan fikrini telkin etmeye çalışmışlar,

e. Türk ve İslam düşmanlığının aşılanması için kreş, ilkokul, ortaokul ve diğer okullara Bulgar

asıllı öğretmenler tayin ederek Türk-İslam düşmanlığını telkin edici temalar işlemişler,

f. Pomak Türklerini, Bulgarların yaşadığı köy, kasaba ve şehirlere zorla iskan ettirerek

Bulgarların içinde eritmeye gayret etmişlerdir.

Balkan Savaşları sırasında, Bulgar General Sarafof, Pirin Makedonyası ve Rodoplardaki mahalli işgal komutanlıklarına gönderdiği talimatla, bütün Türklerin “Bulgarlaştırılması”nı, kabul etmeyenlerin ise imha edilmesini emretmiştir. Bu emir;

a. Türklerin Müslümanlığı terk ederek Hristiyanlaştırılması,

b. İsimlerinin değiştirilerek Bulgarlaştırılması,

c. Türk-İslam kültür ve medeniyetinin yok edilmesi,

ç. Türklerin tehcire zorlanması,

d. Türklerin soykırıma tabi tutulması vb. tarzlarda uygulanmıştır.

Böylece, 1913 yılında, Bulgaristan’ın diğer yerlerinde olduğu gibi, Pirin Makedonyası ile Rodoplar’da da binlerce Türk Hristiyanlığı kabule, Bulgar giysisi giymeye ve Bulgarlaşmaya zorlanmıştır. Kaynaklarda, bu hususa dair şu bilgiye rastlanmaktadır:

“…Yüzelli bin Pomak ırkdaşımızı dahi cebren kahren Hristiyan yapıp, başlarına şapka giydirdiler…”

Belgelerden bir diğerinde ise şu ifadeler mevcuttur:

“…Eski Bulgaristan’da ve şimdiki istila etdiği yerin kaffesinde elhasıl eski Bulgaristan’da ve yeni Bulgaristan’da her nerede Pomak köyler var ise Pomakları kamilen Bulgar yapdılar ve herkese Bulgarca isim koydular…Dolaştır’da, Babasıoturdu ve Elcandra’da, Eğreli’de, Ilıca’da, Kozluca’da, Vahriyan Örbek’de, Davut Köyü’nde, Anbardere’de ve sair Pomak köylerine papazlar geldiler…”

Bu ifadelerden de, Rodoplar’da yaşayan Pomak Türklerinin Bulgarlaştırılmaları amacıyla, isim ve dinlerinin değiştirildiği ve Hristiyanlığı kabule zorlandıkları anlaşılmaktadır.

Mustafa Kemal’in Sofya’da ataşemiliter olarak bulunduğu 1914 yılında da, Pomak Türkleri’ne din değiştirmeleri ve Bulgarlaşmaları için baskılar yapılmıştır. Bu olayları izleyen Mustafa Kemal, Fethi Bey (Okyar) ile birlikte durumu Bulgaristan Hükümeti nezdinde protesto ederek, bir nota vermişlerdir. Notada, sürdürülen baskılar durdurulmaz ise, Osmanlı Devleti’nin misillemede bulunacağı belirtilmiştir. Notayı hazırlayan Mustafa Kemal, daha sonra olay yerine giderek tetkikler yapmış ve kararlı girişiminin olumlu sonuçlarını görmüştür.

Ancak, bundan sonra da Türkler başka bölgelere sürülerek Türk nüfusun yoğunluğu azaltılmıştır. Bütün baskılara rağmen, Türk nüfus yerlerinde kalmaya gayret etmiştir. 1950’lere kadar, Türkiye’ye dikkate alınacak bir göç olayı olmamıştır.