Pisagor ya da Pythagoras (Yunanca: Πυθαγόρας), MÖ 570 – MÖ 495 yılları arasında yaşamış olan İyonyalı bir filozof, matematikçi ve Pisagorculuk olarak bilinen akımın kurucusudur. En çok kendi adıyla anılan Pisagor Teoremi ile tanınır. “Matematiğin Babası” veya “Sayıların Babası” olarak bilinen Pisagor, her şeyin matematikle açıklanabileceği fikrini savunmuştur. Matematiği evrenin temel yapısı olarak gören bu yaklaşımı, Batı düşüncesinde derin bir etki bırakmıştır. Kendisi, bilgeliğin dostu anlamına gelen “filozof” (Yunanca: φιλοσόφος) unvanını kullanan ilk kişidir.
Pisagor’un yaşamı hakkında bilgiler sınırlıdır ve büyük ölçüde öğrencilerinin ve takipçilerinin aktarımlarına dayanır. Birçok eser kendisine atfedilse de, bunların büyük bir kısmı aslında öğrencileri tarafından yazılmış olabilir.
Yaşamı
Pisagor, Yunanistan’da, Ege Denizi’ndeki Sisam Adası’nda doğmuştur. Babası Mnesarkhos, bir yüzük taşı yapımcısıydı. İlk eğitimini Sisam Adası’nda aldıktan sonra babasıyla birlikte ticaret için farklı şehirlere seyahat etti. Genç yaşta Thales’in öğrencisi oldu. Thales, matematik ve geometriye olan yeteneğini fark ederek Pisagor’un Mısır’a gitmesini önerdi. Mısır, o dönemde matematik ve bilim alanında oldukça ileri bir konumdaydı.
Pisagor, Mısır’da matematik, astronomi ve din üzerine yoğun eğitim aldı. Mısır dilini öğrendiği ve rahiplerden inisiyasyon aldığı belirtilir. Daha sonra, Sisam Adası’na geri döndüğünde memleketinin tiran Polykrates’in baskısı altında olduğunu görünce Güney İtalya’daki Kroton’a göç etti. Burada, Orfeusçuluğun etkisi altında, dini ve felsefi bir topluluk kurdu. Bu topluluk, yalnızca matematik ve bilimle değil, aynı zamanda ahlaki ve manevi bir yaşam tarzıyla da ilgileniyordu.
Pisagor Okulu ve Pisagorculuk
Pisagor’un Kroton’da kurduğu topluluk hem bir okul hem de bir kardeşlik derneği işlevi görüyordu. Üyeler kendilerini “Pisagorcular” olarak adlandırıyorlardı ve topluluk içinde katı kurallar vardı. Pisagorcular, iki gruba ayrılıyordu: “Matematikçiler” (mathematikhoi) ve “Dinleyiciler” (akousmatikhoi). Matematikçiler, daha derin bir eğitim alırken; dinleyiciler, Pisagor’un öğretilerini daha yüzeysel bir düzeyde öğreniyorlardı. Matematikçiler okulda yaşıyor, kişisel mülkiyetten vazgeçiyor ve katı bir vejetaryen diyet uyguluyorlardı. Dinleyicilere ise bu kurallar daha esnekti.
Pisagorcular, sayıların evrenin temelini oluşturduğuna inanıyordu. Bu felsefi anlayış, müzikte matematiksel oranları keşfetmeleriyle desteklenmiştir. Pisagor, müzikteki armonik yapıların belirli matematiksel oranlara dayandığını buldu. Bu keşif, matematik ile müzik arasındaki derin ilişkiyi ortaya koydu.
Bilimsel ve Felsefi Katkıları
Pisagor ve Pisagorcular, matematik, astronomi ve müzik gibi alanlarda önemli keşifler yapmıştır:
- Pisagor Teoremi: Bir dik üçgende, hipotenüsün karesi, diğer iki kenarın karelerinin toplamına eşittir. Bu teorem, geometri tarihinde bir dönüm noktasıdır.
- Müziğin Matematiksel Temelleri: Pisagor, müzikteki uyumlu seslerin belirli sayı oranlarına dayandığını buldu. Örneğin, tel uzunluğu ile ses perdesi arasındaki ilişkiyi keşfetti.
- Astronomi: Pisagor, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve bir eksen etrafında döndüğünü savunan ilk kişilerden biriydi. Gezegenlerin merkezi bir ateş etrafında döndüğüne inanıyordu, ancak bu ateşi Güneş olarak tanımlamamıştır.
- Sayıların Felsefesi: Pisagorcular, sayıları varlıkların temel ilkesi (arkhe) olarak kabul etmişlerdir. 1, 2, 3 ve 4’ün toplamını (10) kutsal bir sayı olarak görmüşler ve evrenin bu sayıya dayandığını düşünmüşlerdir.
Pisagor, dönemine göre oldukça ilerici bir yaklaşımla, kadınların toplulukta aktif rol almasına izin vermiştir. Eşi Theano da bir matematikçiydi ve Pisagor’un öğretilerinin yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.
Pisagor’un Mirası
Pisagor’un fikirleri, onun ölümünden sonra da etkisini sürdürmüştür. Öğrencileri, onun öğretilerini yazılı hale getirmiş ve bu bilgiler yüzyıllar boyunca aktarılmıştır. Pisagorculuk, özellikle Platon ve Aristoteles’in düşüncelerini derinden etkilemiştir. Ayrıca, modern matematik ve bilimde Pisagor’un keşiflerinin izleri görülebilir.
Kaynaklar:
- Britannica Ansiklopedisi-Pythagoras
- Wikipedia-Pisagor
- Matematiğin Babası: Pisagor’un Hayatı ve Mirası - 9 Ocak 2025
- Çin’de HMPV Alarmı: Vakalarda Artış ve Riskler - 8 Ocak 2025
- Bana Maziyi Hatırlatırlar: Ahmet Güler - 7 Ocak 2025