Kaygusuz Abdal, 14. ve 15. yüzyıllarda yaşamış, Alevî-Bektaşî edebiyatının kurucusu ve Bektaşîliğin ilk tüzük yapıcısı olan mutasavvıf şairdir. Asıl adı Alaeddin Gaybi olan Kaygusuz Abdal, Alâiye Beyi Hüsameddin Mahmut’un oğludur. İyi bir eğitim almış, genç yaşta Abdal Musa’ya derviş olmuş ve ondan Kaygusuz mahlasını almıştır. Hacı Bektaş-ı Veli okulunda yetişmiş ve Alevî ve bektaşi edebiyatının ilk kurucularından birisi sayılmıştır.
Kaygusuz Abdal, tasavvuf öğretisine, tasavvufun değer ve ilkelerine, aşk, tevhid, ubudiyet, zühd, riyazet, inziva, kalp temizliği, velilik gibi konulara yer veren eserler yazmış, eserlerinde ayet ve hadisleri delil olarak kullanmıştır. Hece ve aruzla şiirler söylemiş, nesirle yazılmış eserleri de vardır. Şiirlerinde çağdaşı Yunus Emre’nin etkileri görülür. Didaktik türdeki eserlerinde açık ve yalın bir dil kullandı. Nükteli ve iğneli bir üslubu vardır.
Kaygusuz Abdal, 14. yüzyılın sonlarında Mısır’a geçerek bir tekke açmış, Hicaz, Suriye ve Irak’ı gezerek Anadolu’ya gelmiştir. Rumeli’nin Yanya, Filibe ve Manastır bölgelerinde de yaşamıştır. Ölüm tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, 1444 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. Mezarının nerede olduğu ise tartışmalıdır. Bazı kaynaklar mezarının Kahire’de olduğunu, bazıları ise Elmalı’ya bağlı Tekke Köyü’nde olduğunu iddia etmektedir.
Kaygusuz Abdal’ın eserleri şunlardır:
- Divân
- Sarây-nâme
- Minber-nâme
- Dil-güsâ
- Gevher-nâme
- Budala-nâme
- Mesnevi
- Muglâta-nâme
- Esrâr-i Hurûf
- Vücûd-nâme’
Şiir Örnekleri ve Açıklaması
Bundan Sana Ne (Divan Eserinden)
Ademi balçıktan yoğurdun yaptın,
Yapıp da neylersin, bundan sana ne
Halk ettin insanı saldın cihana
Salıp da neylersin bundan sana ne
Bakkal mısın teraziyi neylersin
İşin gücün yoktur gönül eğlersin
Kulun günahını tartıp neylersin
Geçiver suçundan bundan sana ne
Katran kazanını döküver gitsin
Mümin olan kullar didara yetsin
Emreyle yılana tamuyu yutsun
Söndür şu ateşi bundan sana ne
Sefil düştüm bu alemde naçarım
Kıldan köprü yaratmışsın geçerim
Sol köprüden geçemezsem uçarım
Geçir kullarını bundan sana ne
Kaygusuz Abdal der cennet yarattın
Cehenneme nice kulları attın
Nicesin ateş-i aşk ile yaktın
Yakıp da neylersin bundan sana ne
“Bu ilahi, hece ölçüsüyle yazılmıştır. Dörtlükler halinde düzenlenmiştir. Her dörtlüğün son mısrasında “bundan sana ne” tekrarı vardır. Bu tekrar, ilahinin ana temasını oluşturur. İlahinin dili, sade ve anlaşılırdır. Nükteli ve iğneli bir üslup kullanılmıştır. Bazı mısralarda, ironi ve mecaz vardır. Örneğin, “bakkal mısın teraziyi neylersin” mısrasında, Allah’ın kullarının günahlarını tartmasına gönderme yapılır. “Kıldan köprü yaratmışsın geçerim” mısrasında, ahiretteki sırat köprüsüne atıf yapılır.”
Sakalım (Sarayname Eserinden)
Ben bu derde düşeli, Bu sakalı kırkarım.
Hak ile bilişeli, Bu sakalı kırkarım.
Ben keserim o biter, Çemende bülbül öter,
Usta berber der yeter, Bu sakalı kırkarım.
Ben çalarım tanbura, Giyinirim tennure,
Hak çerağın uyara, Bu sakalı kırkarım.
Ben gezerim yazıda, Kuvvetim var pazuda,
Ne işim var kazıda, Bu sakalı kırkarım.
Kaba sakal istemem, Hep kesilse gam yemem,
Hiç kısa – uzun demem, Bu sakalı kırkarım.
Var mı bunda bir hatam, Gayrı gönülden atam,
Çok mu gelir bir tutam? Bu sakalı kırkarım.
Aşka olup mülazım, Bilindi cümle razım…
Gayrı, sakal ne lazım! Bu sakalı kırkarım.
Bıyığımla başımı, Kirpiğimi kaşımı…
Hak onara işimi… Bu sakalı kırkarım.
Kaygusuz Abdal menem, Fartu furtu bilmenem,
Tek tüyünü koymanam, Bu sakalı kırkarım.
“Bu ilahi, hece ölçüsüyle yazılmıştır. Dörtlükler halinde düzenlenmiştir. Her dörtlüğün son mısrasında “bu sakalı kırkarım” tekrarı vardır. Bu tekrar, ilahinin ana fikrini pekiştirir. İlahinin dili, sade ve samimidir. Nükteli ve iğneli bir üslup kullanılmıştır. Bazı mısralarda, ironi ve mecaz vardır. Örneğin, “ben gezerim yazıda / kuvvetim var pazuda / ne işim var kazıda” mısrasında, şairin aslında bir pehlivan olduğu ama tasavvuf yolunda bunun önemli olmadığı ima edilir. “Bıyığımla başımı / kirpiğimi kaşımı / hak onara işimi” mısrasında, şairin sakalından daha önemli sorunları olduğu ve bunları Allah’a havale ettiği belirtilir.”
Kaynaklar:
- Kaygusuz Abdal – Vikipedi
- Kaygusuz Abdal Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri
- Kaygusuz Abdal – Wikipedia
- Kaygusuz Abdal Kimdir? Hayatı ve Eserleri > Bilgiustam
Not: Resim tasvir, yapay zekadan yararlanılarak yapılmıştır. Umarım beğenirsiniz.
(Kerimusta.com/Kerim Yarınıneli)
Bir yanıt yazın