Karaman’ın Koyunu Sonra Çıkar Oyunu Efsanesi
Türk Dil Kurumu’na göre “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu” deyimi, “bir şeye tam güvenmeyip ileride ne olacağı konusunda bilgi sahibi olunamadığı durumlarda kullanılan bir söz.” anlamına gelmektedir. Bu deyimin kökenine dair farklı efsaneler anlatılmaktadır. Osmanlı tarih kitaplarında, özellikle Aşıkpaşazade Tarihi’nde, Karamanoğlu II. Mehmet Bey’in yemin meselesi ve kuş hilesi detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Bunun yanı sıra, sözlü kültürde ticaret hilesiyle ilgili bir varyant da yer almakta, ancak akademik kaynaklarda doğrulanmamaktadır.
1. Efsane: Koyun Hilesiyle Düşmanı Kandırma
Karaman’ın kalesini kuşatan düşmanlar geceyi beklemeye başlarlar. O gece Karamanoğlu Beyliği’nin askerleri başka bir sefere çıkmış olup, kaleyi savunacak yeterli asker bulunmamaktadır. Şehirdeki ileri gelenler ve yaşlılar bir kurtuluş yolu ararken, bir çoban şöyle bir öneride bulunur:
“Karaman’da ne kadar koyun ve koç varsa toplayalım, boynuzlarına fenerler takıp bayır aşağı sürelim. Düşman, büyük bir ordu geldiğini sanarak belki kuşatmayı kaldırır.”
Bu fikir uygulanır ve boynuzlarına ışık takılan sürü yamaçtan aşağı bırakılır. Gece karanlığında bu manzarayı gören düşman ordusu, büyük bir ordunun üzerine geldiğini sanarak paniğe kapılır ve geri çekilir. Gerçek sonradan anlaşılır, ancak iş işten geçmiştir. Rivayete göre “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu” deyimi bu olaydan türemiştir.
2. Efsane: Moğol Ordusuna Karşı Harp Hilesi
Karamanoğulları Beyliği, Moğollarla sık sık savaş halindedir. Moğollar, Karaman Beyliği üzerine sefer düzenleyerek sınırda konaklarlar. Karamanoğlu askerleri bu saldırıya karşı bir harp hilesi tasarlar. Bir grup asker koyun postlarına bürünerek, üzerlerine çan takarak bir koyun sürüsü gibi görünmeyi başarır. Moğollar, gelenleri sıradan bir sürü sanarak dikkate almazlar. Ancak askerler yaklaştıklarında postlarını çıkarıp aniden saldırıya geçerler. Hazırlıksız yakalanan Moğol ordusu bozguna uğrar ve sağ kalanlar memleketlerine döndüklerinde “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu” diyerek bu olayı anlatırlar.
3. Efsane: Yemin ve Kuş Hilesi
Osmanlı Beyliği ile Karamanoğulları arasındaki çekişmeler yıllardır devam ediyordu. Nihayet iki taraf, barış sağlamak amacıyla bir kurultay düzenlemeye karar verdi. Osmanlı ve Karaman beyleri, devlet adamları ve elçilerle birlikte bir araya geldiler.
Toplantıda Karamanoğlu Beyi, Osmanlı elçilerine dönerek :“Bu can bedende kaldıkça Osmanlı’ya kılıç çekmeyeceğim.” dedi.
Salondaki herkes, bu sözlerle birlikte barışın sağlandığını düşünerek rahatladı. Anlaşmalar yapıldı, tokalaşıldı ve toplantı sona erdi.
Ancak kurultaydan ayrıldıktan sonra Karaman Beyi, kaftanının altından küçük bir kuş çıkardı. Sessizce gökyüzüne bıraktı ve yanında duran adamlarına dönerek gülümsedi: “İşte can çıktı, söz bitti!”
Bu sözleri duyan Osmanlı temsilcisi, olanı biteni izledikten sonra sitemle söylendi: “Karaman’ın koynu (göğsü), sonra çıkar oyunu!”
Zamanla bu söz halk arasında değişime uğrayarak günümüze “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu” şeklinde ulaştı.
Tarihi Kayıtlar
Osmanlı tarih kayıtlarında bu olay, Karamanoğlu II. Mehmet Bey’in 1415’te ettiği yeminle ilişkilendirilmektedir. Aşıkpaşazade Tarihi’nde şu ifadeler geçmektedir: Karamanoğlu, “Madem ki bu can bu tendedir. Memleket-i Osman’a asla yaramaz nazarla bakmayayım. Eğer bakacak olursam, kelam-ı kadim bana garim olsun” şeklinde yemin etmiş, yeminden sonra kendisine at, deve, tabl ve alem verilmiştir (818/1415). Bu anlatı, deyimin Osmanlı-Karamanoğlu mücadelesine dayandığı yönündeki görüşü desteklemektedir.
Ancak Aşık Paşa, efsanede duyduklarını sadece aktarmaz; aynı zamanda bu anlatıların arkasındaki derin duyguları ve toplumsal dinamikleri de gün yüzüne çıkarır. Efsaneler, halkın anlık korkuları, umutları ve hayal kırıklıklarıyla şekillenirken, tarih ise bu duyguların altındaki gerçekleri gözler önüne serer. Fakat her iki düzeyde de önemli olan bir şey vardır: Geçmişin izlerini taşıyan bu anlatılar, yalnızca o anı değil, aynı zamanda geleceğe dair güçlü bir mesaj da bırakır. “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu” deyimi, sadece bir halkın stratejik hamlesi değil, aynı zamanda bir halkın bilinçaltındaki derin korkuların ve öngörülemezliğe karşı verdiği tepkinin bir yansımasıdır. Bu deyim, Karaman Beyi’nin hareketinin ardında sadece bir “hile” değil, aynı zamanda Osmanlı’nın büyüyen gücüne karşı duyduğu derin bir endişe ve kendi halkını koruma arzusunun da etkili olduğunu gözler önüne serer.
Kerim Yarınıneli/Kerimusta.com
Kaynaklar:
- Uysal, A., Alodalı, N., Demirci, M. (Ed.) (1992). Dün ve Bugünüyle Karaman Kültür-Tarih-Coğrafya. Arı Ofset Matbaacılık, Konya.
- Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2005). Karaman Tarihi ve Kültürü (7), 1-118.
- Uysal, V. (Ed.). (ty). Karaman Folkloru Derlemeler.
- Aşıkpaşazade Tarihi.
- Kargalar: Tüylü Dahilerin Büyüleyici Zekası - 12 Mart 2025
- Tasavvuf Edebiyatı: İlahi Aşkın ve Bilgeliğin Dili - 11 Mart 2025
- Piri Reis’in Hayatı: Denizlerle Bütünleşen Bir Ömür - 10 Mart 2025
