İlk Müslüman Kimyacı Halid İbn Yezid

İlk Müslüman Kimyacı Halid İbn Yezid

Muaviye’nin torunu ve ikinci Emevî hükümdarı 1. Yezid’in oğlu olan Halid ibn Yezid, kimya bilgisini o sırada İskenderiye’de yetişmiş Morienus adlı bir Rum keşişten öğrenmiştir. Ünlü kimyacı Câbir ibn Hayyan’ın Halid’in öğrencisi olduğu söylenir. Yine Câbir’in, İmam Cafer el-Sâdık’ın öğrencisi ve dostu olduğu da bilinmektedir.

Halid ilk Müslüman kimyacıdır ve kendisine verilen “hakîm” sanına bakılırsa aynı zamanda ilk filozoftur. Halid ibn Yezid ibn Muaviye, Yunanca ve Kıptîceden kimya, tıp ve astroloji yapıtları çevirmiştir. Aynı şekilde İmam Câfer el-Sâdık’m (700-765) da kimya ve astroloji ile uğraştığı bilin mektedir. Büyük kimyacı Câbir ibn Hayyan’m kendi kitaplarında, İmam Câfer’in kendi hocası olduğunu belirtmesi dışında İmam Câfer’in kimya ile uğraşıp uğraşmadığı tartışma konusu olmuştur. Ancak J. Ruska (1867-1949), bize onun bu bilimle uğraştığım kanıtlamıştır. Oysa Halid’e gelirsek, ona atfedilen birçok kimya kitabı olduğu gibi, birçok kitapta onun bu bilimle uğraştığına ilişkin olarak elimizde kesin bilgi ve kanıtlar vardır.

Arap simyasının içeriği, Antik Çağ simya bilgilerinden kaynaklanır ve Araplar bu eski bilgileri hemen hemen hiç geliştirmemişlerdir. Arap simyasımn antik simyaya bağlılığı konusundaki söylentiye göre, ilk Arap simyacısı Halid ibn Yezid ibn Muaviye, bu bilgileri Rum keşiş Morienus Romanus’tan (simya eserlerine göre de Bizans’lı simyacı Stephanos’dan) almıştır. Söylentiye göre Prens Halid, Kudüs’te sessizce ve yalnız yaşamakta olan Morienus’u yanma çağırtarak İskenderiye’de ona bir atölye açmıştır. Morienus orada altın yapma sanatıyla uğraşmış ve altın elde ettikten sonra da ortadan kaybolmuştur. Halid yıllar sonra Morienus’u bir rahibin ve sadık kölesi Galib’in yardımıyla bularak onun öğrencisi olur. Morienus öğretisini Halid’e aktarır. Bu sanatın inceliklerini öğrenen Halid şöyle der: ” Şimdi artık sabrın Tanrı’dan, aceleciliğin de Şeytan’dan geldiğini anlıyorum. ” Prens Halid Arap yazınının en güzel öğretici yapıtlarından biri olan “Krates’in Kitabı’nı yazmıştır (Krates sözcüğü, Demokritos’un Arapça bozulmuş şeklidir). Yazım biçimi Helenistik geleneğe uyar. Ondaki kimya terimleri çoğunlukla Yunanca olup birkaçı da doğu kaynaklıdır.

Kaynak:

• Prof. Dr. Zeki Tez – Kimya Tarihi – S.107/108