Hoca Ahmed Yesevi
İlk Türk Mutasavvıfı” olarak kabul edilen Ahmed Yesevi, Türkistan’ın Sayram kasabasında (1093?) doğdu. Sayram’ın tanınmış şahsiyetlerinden olan babası, kerametleri ve menkıbeleriyle tanınan ve Hz. Ali soyundan geldiği kabul edilen Şeyh İbrahim adlı bir zattır. Annesi ise Şeyh İbrahim’in halifelerinden Mûsâ Şeyh’in kızı Ayşe Hatun’dur. ilk eğitimini babası Şeyh İbrahim’den almıştır. Fakat küçük yaşta anne ve babasının vefat etmesi sonrası Arslan Baba’nın Mürşidi olmuştur. Arslan Baba’nın vefatının ardından Buhara ve Semerkant’a gitmiş, Semerkant’ta Yusuf Hamedani’ye intisap etmiştir.
Yusuf Hamedani’nin vefatından bir süre sonra Türkistan’a dönmüştür. Kaynağını Kur’an ve sünnetten alan ve kendi adıyla anılan Yeseviyye’yi kurmuştur. Anadili Türkçe ile söylediği hikmetlerle güzel ahlak, aşk ve barış dini olan İslamiyet’i anlatmış; yetiştirdiği dervişler geniş bir coğrafyaya yayılarak İslamiyete hizmet etmiştir. Ahmed Yesevi’den önce Türk sufisi yetişmiş olmakla beraber Ahmet Yesevi ile birlikte “Türkçe bir aşk, irfan ve mana dili olarak” karşımıza çıkar.
1166-67’de vefat ettiği kabul edilmektedir, türbesi XIV. yüzyılda Emir Timur tarafından yaptırılmıştır. Ahmed Yesevi’nin türbesi civarına gömülmek bozkır göçebeleri için ayrı bir değer taşır. Bu sebeple birçok kişi daha hayattayken türbe civarında toprak satın alarak kabirlerini hazırlarlar. Hatta kışın ölen bir kimse keçeye sarılarak ağaca asılır ve bahara kadar bekletilir; bahar gelince götürülüp Ahmed Yesevi’nin türbesi civarına defnedilir.
Rivayetlere göre Hz. Peygamberin emaneti olan hurma Arslan Bab tarafından kendisine ulaştırılmış, yedi yaşına kadar pek çok manevi rütbe kazanmış, Yesevi adlı hükümdarın isteğiyle Karaçuk dağının ortadan kalkması için dua etmiş, geçimini kaşık ve kepçe yontarak sağlamış, Peygambere hürmeten altmış üç yaşına geldiğinde yer altında bir halvethane kazdırarak yüz yirmi, yüz yirmi beş veya yüz otuz üç yaşında vefat edene kadar kalan ömrünü bu halvette geçirmiştir. Kendisinin şeriata uymadığını düşünenlere karşı Cuma namazlarını Cami-i Ezher’de kılmış, oğlunu katledenlere arada düşmanlık olmasın diye atını ve kızını vermiştir.
Kerametleri vefatından sonra da devam etmiş, Buhara seferinde Türkistan’da bulunduğu sırada Timur’un rüyasına girmesi üzerine Timur türbesini yaptırmıştır. Mansûr Ata, Saîd Ata, Sûfî Muhammed Danişmend ve Süleyman Bakırgani/Hakîm Ata en meşhur halifeleridir.
Eserleri:
- Divan-ı Hikmet,
- Fakrname,
- Risâle der-Adab-ı Tarikat
- Risâle der-Makamat-ı Erba’in
Kaynak:
- Kastamonu Üniversitesi İlahiyat fakültesi 5. uluslararası Şeyh Şa’ban-i veli sempozyumu-Yesevilik
- Ahmed Yesevi Menkibelerinde Metaforik Anlatım-Gülten KÜÇÜKBASMACI
Hoca Ahmed Yesevi-Seçme Makaleler- Ahmed Yesevi-Kemal Eraslan
- Vizyon Nedir? Sadece Bir Hedeften Fazlası - 14 Nisan 2025
- Mürekkeple Bir Fırça, Bin Anlam: Sumi-e Sanatı - 11 Nisan 2025
- Zekası ve Hafızasıyla Muhyiddin Mağnisavizade - 9 Nisan 2025