Çölyak Hastalığı ve Glutenin Katkısı

Çölyak Hastalığı ve Gluten

Çölyak hastalığı, ince bağırsağa hasar veren yiyeceklerin alımı ile besin emilimini bozan sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığı olan kişiler için; BUĞDAY, ARPA, ÇAVDAR ve YULAFTA bulunan GLUTEN adı verilen protein zararlıdır.

Çölyak hastalığı olan kişiler, gluten içeren yiyecekler yediklerinde, bağışıklık sistemleri, ince bağırsağa zarar verecek bir yanıt oluşturur. Hasara vücudun kendi bağışıklık sistemi neden olduğu için, otoimmün bozukluk olarak adlandırılır.

Besinler emilemediği için aynı zamanda emilim bozukluğu hastalığı olarak adlandırılır. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Bazen gebelik, doğum, viral enfeksiyonlar ve bazı duygusal stresler sonrasında hastalık ortaya çıkabilir veya ilk kez aktif hale geçebilir.

Belirtiler

• Bloat (Abdominal Distansiyon) ve Gaz:

Bloat karında anormal bir şişkinliğe neden olabilir. Bunun sonucunda ise muhtemel rahatsızlık ve acıyla birlikte şişkin ya da gergin bir karın ortaya çıkar. Gaz da bloata neden olabilir. Çölyak hastalığı ve glüten intolerans bu iki semptomun sebeplerindendir.

Bu sebepler ayrıca, çölyak hastalığının iritabl bağırsak sendromu ve kabızlık gibi sonuçlarıyla da ilişkilendirilir.

• İshal:

Sık sık gevşek yada sıvı bağırsak hareketleri olması durumudur. İshalle birlikte kramp girme, karın ağrısı, bloat, mide bulantısı ya da acil lavabo kullanma ihtiyacı baş gösterebilir. Kronik ishal kronik bir hastalığın semptomu olabilir. Çölyak hastalarında emilim bozukluğu yani besinlerin emilememesi ishale yol açar.

• Kabızlık :

Kabızlık sindirim sisteminde dışkı atımının sert, zor ve acılı olması durumudur. Kabızlığın en yaygın sebepleri yetersiz beslenme ve spor yapmamaktır. Sık görülen kabızlık daha ciddi bir problemin ya da sağlık sorununun semptomu ve bir hastalığın ya da sağlık durmunun işaretçisi olabilir.

• Yorgunluk:

Yorgunluk fiziksel ya da zihinsel bir bitkinlik durmudur. Sebebi hem fiziksel hem de zihinsel kaynaklı olabilir. Kronik yorgunluk birçok farklı hastalığın ya da durumun semptomu olabilir. Bunların başında ise çölyak hastalığı gibi otoimmun hastalıkları gelir.

• Kaşıntılı Cilt Döküntüsü:

Dermatitis herpetiformis (DH), glüten duyarlılığıyla ilişkilendirilir. Özellikle dirseklerde, dizlerde, kalçada, sırtta ve boynun arka kısmında ortaya çıkan kaşıntılı kronik döküntüler genellikle ayırt edici özelliğidir.

• Karıncalanma/Uyuşma:

Karıncalanma ve uyuşma vücudunuzun herhangi bir yerinde meydana gelebilecek bir anormalliktir. Uzun süreli fiziksel etki göstermeden derinin karıncalanması, iğnelenmesi ve uyuşmasıdır. Ayrıca ‘karıncalanma’ olarak da tanımlanabilir ya da bir uzuvun ‘uyuması’ da denebilir.

• Açık Ağız Yaraları:

Muköz membrandaki (sümüksü zar) bir yırtık ya da dudaklardaki ve ağızın etrafındaki epitelyum açık ağız yaralarına sebebiyet verir. Yanağın iç tarafı, dişetleri, dil, dudaklar ve damak da dahil olmak üzere ağız içinde herhangi bir yerde çeşitli yaralar görülebilir. Ağız yaraları daha ciddi bir tıbbi durumun işaretçisi olabilir. Çölyak hastalığı bunlardan biridir.

• Eklem Ağrısı:

Yaralanmalar ya da farklı durumlar eklem ağrılarına sebep olabilir. Hafif ya da ciddi rahatsızlıktan kronik acılara kadar birçok şekilde kişinin bir ekleminde ya da uzuvunda hareket çeşitliliğini azaltır.

• Geç Gelişme:

Özellikle de çocuklarda, yavaş, büyüme hızı yetersiz ya da anormal derecede yavaş boy uzaması ve kilo alımı olarak tanımlanır. Geç gelişme gösteren birçok çocukda zihinsel gelişim aksaklıkları da meydana gelir. Genellikle yetersiz emilim yani düzgün bir şekilde gerekli besinlerin emilememesi ve gelişim için gerekli besinlerin sağlanamaması sonucu çölyak hastası çocuklarda görülür.

• Yetersiz Kilo Alımı:

Yetersiz kilo alımı normal bir hızda kilo alımının sağlanamamasıdır. Bu semptomun sebeplerinden birisi de yetersiz beslenmedir. Dengeli beslenmeye rağmen yetersiz kilo alımı gerçekleşiyorsa, koplikasyonun çölyak hastalığından kaynaklandığı muhtemel olabilir.

• İnce Kemik:

Zamanla kemik dokusunun incelmesi ve kemik yoğunluğunun azalması durumudur. Ya yeterince yeni kemik oluşmadığında, ya eski kemiklerin vücüt tarafından tekrar emilmesi durumunda ya da her iki durumda meydana gelir. Hastalığın erken dönemlerinde sempromlar meydana gelmez. Hastalığın geç döneminde meydana gelen semptomlar arasında; kemik ağrısı ya da hassasiyeti, az travmaya bağlı ya da tavramadan bağımsız çatlaklar, açıklanamayan boy kaybı, hafif sırt ağrısı, boyun ağrısı ve kambur duruş yer alır.

• Kısırlık

Kısırlık öncelikle gebe kalamama anlamında kullanılır. Ayrıca dokuz ay boyunca çocuğu taşıyamayan yani düşük yapan kadın için de kullanılır. Kısırlığın birçok biyolojik sebepleri vardır. Çölyak hastalığı hem kısırlığa hem de hamilelik sırasında birçok komplikasyona neden olabilir.

• Baş ağrıları:

Baş ağrıları baş ve bazen de boyunla ilgili birçok farklı durumun semptomudur. En çok şikayet edilen ağrılar arasında yer almaktadır. Diğer ağrı türleri gibi, baş ağrıları da daha önemli bozuklukların işaretçisi olabilir. Baş ağrıları ayda üç ya da üçten fazla tekerrür ederse, hemen bir doktor ya da tıp uzmanına danışılmalıdır.

• Asabiyet:

Asabiyet huysuzluk olarak da adlandırılabilir ve aşırı kızgınlık ve gerginlik duygusu olarak tanımlanabilir. Asabiyet çocuklarda yaygın görülen semptomlardan biridir.

• Solgun Dişler:

Solgun dişler çölyak hastalığının olduğu kadar diğer muhtemel sağlık sorunlarının da semptomu olabilir. Ön dişlerde ve azıdişlerinde beyaz sarı ya da kahverengi noktalar halinde görülür. Çölyak hastalığının sebep olduğu diş hastalıkları kalıcıdır ve teşhis edilmiş hasta glütensiz beslenmeye başladığı zaman iyileşimez.

Özellikle Çölyak’lı hastaların birinci ve ikinci derece akrabalarında silent vle atipik formların Görülme sıklığı yüksektir. Çölyak hayatın herhangi bir döneminde tipik belirtilerle başlayabileceği gibi, çok hafif belirtilerle de seyredebilir ve tanısı çok zor olabilir.

İlk 2 yaşta Çölyak hastalığının belirtileri :

İshal kusma, iştahsızlık, karın şişliği, kilo kaybı, kabızlık ve büyüme geriliğidir. Çölyaklı çocukların% 10-20’si daha geç çocukluk çağında tan alırlar ve erişkine benzer atipik belirtiler gösterirler. Bu yaş grubunda kabızlık oranı, süt çocuklarından daha fazladır. Kısa boyluluk, veya karın ağrısı okul çağındaki çocuklarda tek bulgu olabilir.

Çölyak hastalığının yol bozukluğu tablosu (malabsorpsiyon emilim Açtığı), başta vitaminler ve mineraller olmak üzere vücudun gereksinim duyduğu çeşitli maddelerin eksikliğine yol açar. Zaman içinde emilim bozukluğuna bağlı olarak meydana gelen beslenme yetersizliği sonucunda genel belirti olarak büyük çocuklarda ve erişkinlerde tedavi edilemeyen, veya nedeni bulunamayan Kansızlık, kemik zayıflığı, kilo kaybı, halsizlik ve yorgunluk, çocuklarda büyüme-gelişme geriliği gibi durumlar da ortaya çıkabilir.

Çölyaklı hastalarda diş mine defektleri ve ağızda Tekrarlayan aftöz yaralar da tespit edilebilmektedir.

Parmakların çomaklaşması, dilin üzerinin düzleşmesi, uzun kirpikler, dişlerin oluşumunun ve motor gelişimin geri kalması hastalıkta görülebilen diğer bulgulardır.

Bazen bazı çölyak hastalarında hepatitten siroza kadar değişebilen karaciğer tutulumu gibi hastalıklar ortaya çıkabilir. Kalsiyum ve D vitaminin de yeterince emilememesi sonucunda kemik dokusunun yumuşaması (yetişkinlerde osteomalasi, çocuklarda raşitizm), kemik yoğunluğunun azalması (osteoporoz) ve böbreklerde kalsiyum okzalat taşlarının oluşması söz konusu olabilir.

Bağırsak iltihabının uzun sürmesi bağırsak lenfoması ve bağırsak kanseri gibi Habis Hastalıklara yol açabilmekte, sara nöbetleri ve nöropati gibi sinir sistemi bozukluklarına da sebep olabilmektedir. Sonuçta, nedeni anlaşılamayan bir hastalık tablosunda yukarıda bahsedilen belirtilerin bir, veya birkaçı tabloya eşlik ediliyorsa, çölyak hastalığından şüphe edilmeli ve araştırılmalıdır.

Her çölyak hastasında aynı belirtiler ortaya çıkmayabilir. Bazı çölyaklıların ince bağırsaklarının hasarsız kısmı yeterince besin alabildiğinden belirtilerin çıkmasını önlemektedir. Bununla birlikte belirtisi olmayan insanlarda çölyak hastalığının komplikasyonlarının riski hala mevcuttur.

Bazı belirtiler de sindirim sisteminde var olabilir, ya da olmayabilir. Örneğin bir kiside ishal ve karın ağrısı olabilirken, aşırı sinirlilik kişide siğer bir, öfke veya depresyon olabilir. Aslında aşırı öfke ve sinirlilik çocuklarda en sık görülen belirtilerdir.

Bazı Çölyak hastalarında inek sütünü tolere edemez bağırsakların iltihaplı yüzeyindeki hassasiyet süt şekeri olan laktoz’a hassasiyet gösterir ve bu laktoz intoleransına bağlı olarak var olan karın ağrıları ve ishal daha da artar. Barsak iltihabının uzun sürmesi barsak lenfoması ve kolon kanseri gibi Habis Hastalıklara yol açabilmekte, sara nöbetleri ve nöropati gibi sinir sistemi bozukluklarına da sebep olabilmektedir.

Tedavi Nedir?

Çölyak hastalığının TEK TEDAVİSİ GLUTENSİZ DİYET ile beslenmektir. Diyet gluten içeren tüm gıdalardan kaçınmayı gerektirir. Diyet tedavisi ile belirtiler düzelmekte, var olan bağırsak hasarı iyileşmektedir. Diyete başlanan günlerde iyileşme başlar ve ince bağırsak 3–6 ay arasında tamamen iyileşir. GLUTENSİZ DİYET YAŞAM BOYU SÜRDÜRÜLMELİDİR.

Glutensiz diyete cevap alınması tedavi edilemezse Çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?

• Malabsorbsiyon
• Büyüme geriliği
• Hipokrommikrositer anemi
• Megoblastik anemi
• Kalsiyum ve K vitamini eksikliği
• Otoimmün hastalıkların prevelansında artış
• Osteoporoz
• Kısırlık, düşük
• Depresyon
• Lenfoma
• Kalın ve ince bagırsak kanserleri
• Çölyak hastalığında atipik bulgular

Çölyak hastalığı tüm sistemi ilgilendiren bir hastalıktır. Gastrointestinal sistem dışı bulgular atipik olarak isimlendirilir. Bu bulgular nedeniyle tanı aylarca yıllarca gecikebilir. Burada hekimlere büyük görev düşmektedir.

Atipik bulgular;

• İzole boy kısalığı
• Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalığı
• İzole transaminaz yüksekliği
• 3 aydan uzun kronik karın ağrısı
• Bulantı, kusma
• Kronik konstipasyon
• Diş mine defektleri
• Perikardiyal efüzyon
• İdiopatik kardiyomyopati
• Puberte gecikmesi
• Menstürel düzensizlikler
• Migren, konvülsiyon
• Tromboz, trombositopeni
• Osteopeni, osteoporoz
• Artrit, artralji atakları
• Kas güçsüzlüğü, kramplar
• Dermatitis herpetiformas, psoriasis
• Kronik ürtiker, vitiligo
• Erken menopoz, infertilite
• Prematür veya düşük kilolu doğumlar

Gluten Nedir?

Bitkisel kaynaklı glutenin ve gliadin isimli iki farklı proteinin suyla birleşiminden oluşan esnek ve kıvamlı bir madde olan gluten, tadına doyamadığımız hamur işlerine yapısını ve tadını kazandırırken çorba ve soslarda hatta pek çok sütlü tatlıda o kıvamlı yapıyı oluşturmayı sağlar.

Gluten hakkında bilinmesi gerekenler arasında kesinlikle yer alan bir şey varsa o da glutenin, üretimde aklımıza gelmeyecek pek çok alana girmesidir.

Gluten buğday, yulaf, arpa, çavdar gibi hububat tahıllarında bulunan bir madde olmasına karşın kıvam artırıcı, nem tutucu ve yapıştırıcı özelliği nedeniyle sakız, diş macunları, bazı kozmetik ürünleri hatta deterjanlar gibi ürünlerde kullanılmaktadır.

Hatta çok uç gelse de kabuklu yemişlere lezzet kazandırma amacı ile tuzlama işlemi glutenin yardımı ile yapılmakta. Görüldüğü üzere glutenden uzak durmak epeyce zor.

Glutensiz Diyet

Glutensiz diyet; buğday, çavdar, arpa ve yulaf içeren tüm gıdalardan (hububat, makarna ve birçok işlenmiş gıda) ÇOK AZ MİKTARLARDA DAHİ YEMEMEK anlamına gelir. MISIR, PATATES, PİRİNÇ, SOYA UNU ZARARSIZDIR.

Et, meyveler ve sebzeler gluten içermez. Çölyak hastalığı olan kişiler bu yiyeceklerden istedikleri kadar yiyebilirler. Günümüzde glutensiz unlar ve bundan yapılmış hazır ürünlere market ve eczanelerden ulaşılabilmektedir.

Glutensiz  Diyet Örnekleri

İzin Verilen

• İÇECEKLER: Kahve-çay, Taze süt, pastörize süt, Yoğurt
• ET-BALIK-TAVUK: Taze etler balık, deniz ürünleri, kümes hayvanları, konserve balık, salamura balık, bazı sosisler
• PEYNİR: Tüm yıllanmış peynirler, beyaz peynir, krem peynir, pastörize edilmiş peynir
• PATATES VE DİĞER NİŞASTALILAR: Beyaz ve tatlı patates, kaba öğütülmüş mısır, pirinç, glutensiz şehriye
• TAHIL: Mısır unuyla yapılmış sıcak kahvaltılıklar, pirinç, kellogg un mısır patlakları
• EKMEKLER. Özel hazırlanmış (sadece izin verilen unlarla) ekmekler
• UNLAR: Mısır unu, patates unu, pirinç unu, pirinç nişastası, soya unu, fındık unu
• SEBZELER: Tüm sade, taze, donmuş veya konserve sebzeler, kurutulmuş fasulye ve bezelye, mercimek, bazı ticari hazır sebzeler
• MEYVELER: Hepsi sade, donmuş, konservelenmiş veya kurutulmuş meyveler, tüm meyve suları
• YAĞLAR: Tereyağı, margarin, bitkisel yağlar, fındık, yerfıstığı ezmesi, hidrojenlenmiş sebze yağları, bazı salata sosları, mayonez, yapışmaz pişirme sıvıları
• ÇORBALAR: İzin verilen içerikle yapılmış ev yapımı çorbalar, bazı hazır konserve, özel kuru çorba karışımları
• TATLILAR: İzin verilen içerikle yapılmış kekler, hazır ekmekler, puding ve börekler, pirinç pudingler, bazı puding karışımları, krema, öz ve basit içerikli dondurmalar, şekerler, Jöle, reçel, bal, kahverengi ve beyaz şeker, çikolata, saf kakao, Hindistan cevizi
• DİĞER: Tuz, biber, zencefil, tarçın, acılı tozlar, domates püresi ve salçası, zeytinler, soda, yaşmaya, kuru hardal

Yasaklar

• İÇECEKLER: Bira, cin, viski, aromalı kahve
• SÜT: Maltlı süt, bazı çikolatalı sütler, bazı süt ürünü olmayan kremalar
• ET, BALIK, TAVUK: Hazır buğday, arpa, çavdar veya yulaf içeren etler, sebze suyunda konservelenmiş ton balığı
• PEYNİR: Yulaf içeren herhangi bir peynir ürünü
• PATATES VE DİĞER NİŞASTALILAR. Bilinen şehriyeler, spagetti, makarna, buğday unu eklenmiş donmuş patates ürünleri
• TAHIL: Buğday, yulaf, arpa ve çavdar içeren tüm kahvaltılıklar, kepek, buğday tohumu, ayıklanmış buğday
• EKMEKLER: Buğday, çavdar, arpa veya yulaf içeren tüm ekmekler
• UNLAR: Buğday tohumu, kepek, buğday nişastası, buğday, çavdar, arpa veya yulaf içeren tüm unlar
• SEBZELER: Kremalı sebzeler, sos içinde konservelenmiş sebzeler, fırınlanmış konservelenmiş fasulyeler, Bazı ticari hazırlanmış sebzeler ve salatalar
• MEYVELER: Hazırlanmış meyveler, bazı börek içleri, kuru üzüm ve hurma(un serpilerek kurutulmuş)
• YAĞLAR: Bazı ticari salata sosları, buğday yağı, süt ürünü olmayan krema ürünleri, hazır et suyu ve soslar
• ÇORBALAR: Çoğu konserve çorba ve çorba karışımı bulyon, bulyon tabletleri (sebze proteiniyle hazırlanmış)
• TATLILAR: Ticari kek ve kurabiyeler, buğday, çavdar, yulaf veya arpayla yapılmış börekler, hazır karışımlar pudingler, dondurma külahlar, jöle
• ŞEKERLER: Ticari şekerler (buğday unu kaplı), aromalı şuruplar, şeker içeren malt aromaları
• DİĞER: Açık salça tozu, kuru baharat karışımları et sosları, hardal, yaban turpu, soya sosu, tarçın, alkol bazlı tatlandırıcılar, bira mayası

Not:
Bilgi amaçlı olarak özetlenmiştir. Verilen bilgilerden lütfen kendi kendinize herhangi bir tedavi ve tanı koymayınız. Buna sağlık siteleri dahil bütün internet ortamında çok dikkat ediniz. Tam bilgi için kesinlikle  doktorunuza danışınız.