Siyakat Hakkında Bilgi-Siyakat Yazısı

Siyakat Yazısı

Sözlükte “siyakat; genellikle devlet dairelerinde kullanılmış bir yazı türü” olarak belirtilmiştir. Arapçadan gelme bir kelime olup sanat eseri olmayan yazılardır. Devletin güvenliği nedeniyle önemli bilgiler şifreli olarak yazılmışlardır. Genellikle her dönemde katibin özelliğine göre şekillenmiş olan bu yazılara anahtar kelimelerle şifreler konulmuştur.

Yerine göre nesih, nesta‘lik, ince divanî ve rik‘a kırması, kûfî hurdesine benzer bazı yazıların harfleri karıştırılmış olmasına rağmen yeterli olmamakla beraber harflerin müfred ve birleşik şekillerini gösteren siyâkat elifbâsı düzenlenmiştir. Yazıda sürat ve ihtisarı sağlamak için satırlar, kelimeler ve harfler kalemin süratli, tabii akışının sonucu birbirine yaklaşmış, ilişmiş, harfler küçülmüş, bazı ayrıntıları çıkarılmış, uzantılar, dik hatlar kısaltılmış, genellikle pe, çe, şîn ve bazan nûn harfi dışındaki noktalı harflere nokta konmamıştır. Nokta bazı harflerde sona birer işaret şeklinde takılmış, med yalnız elif harfinin üstüne konmuş, çoğu kere şedde konmamıştır.

Genelde imlâ bakımından kendinden sonra gelen harfe bitişmeyen harfler resim ve sürat için bazan diğer harfe bitişmiş, zamanla girift bir biçimde şifre haline gelen anahtar (miftah) kelimeler oluşmuştur. Hatta bir kelimenin birkaç şifre yazılışı ortaya çıkmıştır. Kef gibi keşîdeye uygun harfler sonra gelen kelimelerin altında bir çizgi şeklinde devam etmiş, râ harfi keskin köşeli bir dâl harfine, dâl harfi tabanı sola çıkıntılı bir üçgene dönüşmüştür.

Siyâkat yazısı ile beraber kullanılan rakamların da özel bir sistemle yazılış biçimleri vardır. Hint rakamları yerine Arapça sayı isimlerinin harfleri kısaltılarak şifreleştirilmiş, siyâkat-i Arabî, erkām-ı Arabiyye, divanın malî ve muhasebe kayıtlarında kullanılması sebebiyle divan rakamları denilmiştir. Emevîler zamanında ortaya çıktığı tahmin edilen divan rakamlarının Selçuklular’a, sonra da İlhanlı ve Osmanlılar’a geçtiği bilinmektedir.

Siyâkat ve rakamları, defter tutma usulleriyle ilgili pek çok eser yazılmıştır. Bunlar arasında bilinen önemli siyakat Yazılarından bazıları aşağıda verilmiştir.

• Alâ-i Tebrîzî’nin Saʿâdetnâme fi’t-teressül ve kavâʿidü’d-defter’i
  Muhammed b. Kiyâ el-Mâzenderânî’nin Risâle-i Felekiyye fî ʿilmi’s-siyâḳa (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2756),
• Matrakçı Nasuh’un Türkçe Umdetü’l-hisâb (Nuruosmaniye Ktp., nr. 2984),
• Muînüddin b. Abdülhâliḳ’ın Kitâbü’r-Resâʾil bi’l-Fârisiyye (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4074),
• Hamdullah el-Müstevfî’nin Târîḫ-i Güzîde (London 1910), Rüşdü Efendi’nin Nuhbetü’l-etfâl’i (İstanbul 1274)

Kaynaklar:

• Türk Dil Kurumu
• Muhittin Serin – İslam Snsiklopedisi