Ünsüzlerin Nitelikleri ve Kuralları

Ünsüzlerin Nitelikleri ve Kuralları

Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir. Dilimizde yirmi bir ünsüz vardır:
b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:

1.  Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak  ünsüzler (ötümlü, tonlu) adı verilir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
2. Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere sert  ünsüzler (ötümsüz, tonsuz) denir: ç, f, h, k, p, s, ş, t

Ünsüzlerin Kuralları:

• Kökeni Türkçe olan kelimelerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ad, od, sac gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz:

-ad (isim),
-at (binek hayvanı);
-od (ateş),
-ot (bitki);
-sac (yassı demir),
-saç (kıl).

• Dilimizdeki hac, şad, yâd gibi birkaç örnek dışında, alıntı kelimelerin özgün biçimlerinin sonlarında bulunan yumuşak ünsüzler sertleşir:

-kitap (<kitab),
-sebep (<sebeb);
-bant (<band),
-bent (<bend),
-cilt (<cild),
-etüt (<etüd),
-metot (<metod),
-standart (<standard);
-ahenk (<aheng),
-hevenk (<aveng),
-renk (<reng) vb.

• Bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar:

-kitap / kitabı,
-sebep / sebebi;
-bant / bandı,
-bent / bendi,
-cilt / cildi,
-etüt / etüdü,
-metot / metodu,
-standart / standardı;
-ahenk / ahengi,
-hevenk / hevengi,
-renk / rengi vb.

• Bazı alıntı kelimelerde yumuşama olmaz:

-ahlak / ahlakın,
-cumhuriyet / cumhuriyete,
-evrak / evrakı,
-hukuk / hukuku,
-ittifak / ittifaka,
-sepet / sepeti,
-tank / tankı vb.

• Çok heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında sonlarında bulunan p, ç, t, k ünsüzleri yumuşayarak b, c, d, ğ’ye dönüşür:

-kelep / kelebi,
-ağaç / ağacı,
-kazanç / kazancı,
-geçit / geçidi,
-kanat / kanadı,
-başak / başağı,
-bıçak / bıçağı vb.

• Ancak birden fazla heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşamayan kelimeler de vardır:

-anıt / anıtı,

-bulut / bulutu,
-kanıt / kanıtı,
-ölçüt / ölçütü vb.

• Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, ç, t, k ünsüzleri ise iki ünlü arasında korunur:

ak / akı,
-at / atı,
-bük / bükü,
-ek / eki,
-et / eti,
-göç / göçü,
-ip / ipi,
-kaç / kaçıncı,
-kök / kökü,
-ok / oku,
-ot / otu,
-saç / saçı,
-sap / sapı,
-suç / suçu,
-süt / sütü vb.

• Buna karşılık tek heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşayan kelimeler de vardır:

-but / budu,
-dip / dibi,
-gök / göğü,
-kap / kabı,
-kurt / kurdu,
-uç / ucu,
-yurt / yurdu vb.

Kaynak:

• Türk Dil Kurumu