Dombıra nadiren Türkiye’de, yaygın olarak Tataristan, Çin gibi Türklerin yaşadığı tüm ülkelerde ve en çok Özbekistan, Tacikistan, Kazakistan, Afganistan gibi orta Asya ülkelerinde yaygın bulunan kadim bir telli çalgıdır. Tezeneli çalgılar grubuna dahildir.
Dombıra, Orta Asya’nın diğer kadim telli çalgılarıyla ortak özelliklere sahiptir. Armudi bir teknesi, çam ağacından göğsü ve perdeli sapıyla küçük bir dutarı andırır. Boyu 80- 100 cm kadardır. Abay ve cambıl dombırası olmak üzere iki türü vardır. Şertpe ve tökpe adları altında iki türlü çalım tekniği vardır. Şertpe tekniğinde sağ elin ayası göğüse dayanarak işaret parmağı ile vurma ve çekmelerle çalınırken, tökpe tekniğinde sağ el bilekten hareket ederek ve bütün parmaklar kullanılarak çalınır. Ses aralığı bir tel üzerinde bir buçuk oktavdır. Dörtlü ya da beşli aralıkla akortlanır.
Çeşitleri
Farklı bölgeler arasında çeşitlilik gösterir. Telleri geleneksel olarak liflerden yapılsa da, modern dombıralarda genellikle naylon teller kullanılır. Gövdesi ahşaptır. Türkistan’a ait dombıralarda perde bulunmaz. Tek parça odundan oyularak sapı ve gövdesi yapılır. Çalınırken genellikle gövdesine vurularak ritimler elde edilir. Aletin sırtında ses çıkması için küçük bir delik bulunur. Dışı vernikleme, cilalama gibi kaplamalar yapılmaz. Tarihin en eski dönemlerinden beri Türklerde kullanılan dombıra kopuzdan sonra bilinen en eski telli çalgıdır. Tüm telli çalgıların atası kabul edilen kopuzdan türemiştir. Bazı kaynaklara göre dombıra gitarın da atası olarak kabul edilir. Anadolu Türklerinde kullanılan bağlama, tambur gibi çalgılar da dombıranın değişmiş şeklidir.
Eski Türklerde dombıra savaşlardan önce orduyu cesaretlendirme için kullanılmıştır. Bu inanışa göre Tanrı (Kök-Teñri)’nin bu sayede güç verir.
20 çeşidin üzerinde dombıra türü vardır. En yaygın olarak bilinenleri ise;
- Än men küý dombırası
- Torsıq
- Tumar
- Keñ şanaqtı (eki nusqası)
- Baldırğan
- Balaşıq
- Şiñkildek
- Aşa
- Üş işekti
- Qwıs moýın
- Şerter
- Orkestr dombıraları
DOMBRANIN SÖZLERİ
Kara kıs avulumga kelgende
Kültüldegen kar yerge tüsgende
Dombıramdı alarman
Yürek sazım çalarman
Kaygırgandı eş aytbam
Dombıra sazım estgen ataylar
Manesine es bergen anaylar
Estgenine oy berip
Yüreklerge ses berip
Köz yastı kızganmaslar
Nogaydın kaygı sansız kününde
Batirler yuklamagan kününde
Yüreklerin kötergen
Sogıslarda küş bergen
Köptü körgen Dombıra…
-Türkçe Sözleri –
Kara kış köyüme gelende
Lapa lapa kar yere düşende
Dombıramı alırım
Yürek sazımı çalarım
Kaygılarımı hiç söylenmem.
Dombıra sazımı işiten babalar
Manasına kulak veren analar
İşittiğini akıl yorarak,
Yürekleri titreyerek
Göz yaşlarını esirgemezler.
Nogayların derdi sayısız, her gününde
Yiğitlerin uyumadığı günlerde
Yüreklerini cesaretlendiren
Savaşlarda güç veren
Görüp geçirmiş dombıra
Bir yanıt yazın