Barbaros Hayrettin Paşa Kimdir?

Barbaros Hayrettin Paşa

Denizciliğe Midilli sularında bir tüccar olarak başlayan Barbaros Hayreddin Paşa daha sonra Tunus Sultanı’nın himayesinde Kuzey Afrika’da atıldığı korsanlık hayatına büyük zaferler ve kahramanlıklarla devam etti. Sadece adı bile düşman gemilerini kaçırmaya yeten Barbaros Hayreddin Paşa 1518 yılında Cezayir Sultanı oldu.

Fakir ve esir Cezayir ülkesi onunla kısa zamanda zenginlik, refah ve huzur ülkesi haline geldi. Kendisi bir ülkenin Sultân’ı olmasına rağmen şan, şöhret ve saltanat peşinde koşmadığından Osmanlı Halifesi Yavuz Sultan Selim’e biat ederek ülkesi Cezayir’i Osmanlı Devleti’ne bağladı. Ardından Yavuz Sultan Selim tarafından Cezayir Beylerbeyliği’ne getirildi.

Denizlerde Ceneviz, Fransız, İspanyol, Venedik ve diğer Avrupalı gemi ve donanmalarına karşı gösterdiği büyük kahramanlık ve başarıların sonucunda da 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı Devleti’nin Kaptân-ı Derya’lığına atandı. Komutanlığı süresi içinde “Dünya tarihinin en büyük deniz savaşı” olan Preveze Deniz Savaşı’nda aleyhine birleşen Avrupa donanmalarını büyük bir hezimete uğratarak zaferlerinin doruğuna ulaştı ve adını silinmeyecek bir şekilde dünya tarihine altın harflerle kazıdı…

Osmanlı Devleti’nin şanlı Kaptân-ı Derya’sı (Deniz Kuvvetleri Komutanı) Barbaros Hayreddin Paşa 1476 yılında Midilli Adası’nda doğmuştur. Asıl adı “Hızır” olup kendisinden korkan Avrupalılar tarafından “Kızıl Sakallı” manasına gelen “Barbarossa” (Okunuşu Barbaroşa) ismiyle anılmış ve din ve devlet yolunda yaptığı büyük işlerden dolayı da Kanuni Sultan Süleyman tarafından “Dinde hayırlı olan” manasına gelen “Hayreddin” ismi verilmiştir.

Babası, Midilli’nin Osmanlılarca 1462’deki fethinden sonra, kale muhafızı olarak buraya gelmiş bulunan Nurullah Yakub Ağa, annesi ise Katerina adında, sonradan Müslüman olan Midilli’li bir kadındı. Midilli’nin fethinden sonra gösterdiği yararlılık sebebiyle kendisine tımar olarak verilen Midilli’nin Bonova Köyü’ne yerleşen Nurullah Yakup Ağa bu köyde yetiştirdiği çocukları İshak, Oruç, Hızır ve İlyas’ın tahsillerine büyük önem verdi. Dört kardeş, dinî ilimler tahsilinin yanı sıra Arapça, Yunanca, İtalyanca, İspanyolca ve Fransızca da öğrenerek yetiştiler. Bu dört cengaver kardeşten üçü, İshak, Oruç ve İlyas Reis şehit olarak vefat etmişlerdir.

Hızır Reis (Barbaros), Midilli’den Selanik, Serez ve Eğriboz’a giderek, ticaret yapmaya başlarken daha kazançlı olan Suriye ve İskenderiye gibi uzak yerleri seçen ağabeyi Oruç Reis ise, yanında küçük kardeşi İlyas ile birlikte Trablusşam’a gitmek için yola çıktı. Yolda “serseri yatağı bir haydut teşkilatı” olan Rodos (Saint-Jean) Şövalyeleri’nin gemilerine rastlayarak şiddetli bir savaşa tutuşan iki kardeşten İlyas şehit olurken, Oruç Reis de esir edilerek Rodos Adası’na götürüldü.

Bu haberi öğrenen Hızır Reis ağabeyini kurtarmak için Krigo adlı bir tüccarla 18.000 akçeyi fidye olarak gönderdiyse de Krigo’nun ihaneti sebebiyle bu girişim sonuçsuz kaldı. Zindandan çıkartılarak Rodos Şövalyeleri’ne ait bir gemide kürekçi yapılan Oruç Reis, fırtınalı bir zamanda kaçmayı başararak Antalya kıyılarına çıktı ve bir Türk köyüne sığınıp, orada 10 gün kaldı.

Daha sonra şöhretini duyup kendisini çağıran Mısır Sultanı Kansu Gavri’nin Hind tarafına göndereceği 16 gemilik bir donanmaya Serasker olma teklifini kabul ederek donanmayı alıp İskenderun Körfezi’ne geldi. Oruç Reis’in donanmayla İskenderun’a geldiğini duyan Rodos Şövalyeleri âni bir baskın yapınca Oruç Reis gemileri karaya oturtarak ellerinden kurtuldu.

Ardından Antalya’da 18 oturaklı bir tekne yaptırıp Rodos sahillerini basarak korsanlığa başladı. Derhal Divân’ı toplayan Şövalyeler Kralı’nın emriyle hazırlanan 5-6 Rodos gemisi Oruç Reis’i bir limanda bastırdıysa da yine yakalayamadı. Oruç Reis Antalya’ya dönerek o sırada Antalya Sancakbeyliği’nden Manisa’ya tayini çıkan Yavuz Sultan Selim’in kardeşi Şehzade Korkut’un himayesine girdi. Şehzade’nin kendisine hediye ettiği 2 gemiyi almak için İzmir’e giderek leventlerini topladı ve ardından Midilli’ye gitmek üzere denize açıldı. Yol boyunca toplam 5 Venedik gemisini içindeki 24.000 altın ve bol miktarda ganimetle ele geçirerek memleketi olan Midilli’ye ulaştı.

Limanda kendisini karşılayan Hızır ve İshak Reis’le buluşarak hasret giderdi. Bir müddet sonra Mısır’a giden Oruç Reis –daha önce Rodos Şövalyeleri’nin yaptığı baskında 16 gemiyi karaya oturttuktan sonra Mısır’a geri dönmediği için– kırgın olan Mısır Sultanı’nın yanına giderek af diledi ve yolda ele geçirdiği 7 düşman gemisini kendisine hediye etti. Oruç Reis’in inceliğine çok sevinen Sultan kendisini ve leventlerini en iyi şekilde ağırladı.

Bahar gelince yeniden denizlere açılarak Kıbrıs sularına gelen Oruç Reis burada 5 Venedik gemisi daha ele geçirip ganimet mallarını satmak üzere Cerbe Adası’na gitti. Bu sırada Hızır Reis de Midilli’den ayrılarak ticaret için önce Trablusşam’a ardından da Preveze’ye gitti. Daha sonra Ayamavri Adası Limanı’nda gördüğü ve “Aşık oldum” dediği bir gemiyi satın aldı ve Cerbe Adası’na giderek Oruç Reis’le buluştu. Kendilerine emin bir sığınak arayan iki kardeş 1512 yılında Tunus’a giderek Sultan Ebu Abdullah Muhammed’den gemilerini barındırmak için bir liman istediler.

Hak yolunda savaşacaklarını, aldıkları ganimetleri Tunus pazarında satacaklarını ve Sultan’a ganimetlerinden beşte bir pay vereceklerini bildirerek bir anlaşma yaptılar. Sultan’la yaptıkları bu anlaşma sonucunda da, Halku’l Va’d Limanı’na (La Goulette) yerleştiler. İşte daha sonra bütün Avrupa’ya “Barbaros Kardeşler” olarak nam salacak Hızır ve Oruç Reis’in tarihe geçen ve Akdeniz’i adeta bir Osmanlı gölüne çeviren seferleri böylece başlamış oldu.

Kullanılan bir savaş taktiği

Ertesi gün Padişah hediyesi olan altın yaldızlı gemilerine binip İspanyol işgalindeki Becaye Kalesi’ne 2033 levendle çıkarma yaptılar. (1513) Kalelerden küçük olanı teslim olmayınca lağımla havaya uçurularak ele geçirildi.

Bir kısmı ölen İspanyollardan 375’i de esir edildi. Arapların da desteği ile 3 gün sonra Büyük Becaye Kalesi’ni 29 gün boyunca döven levendler barutları bitince Tunus Beyi’ne gidip barut istedilerse de Barbaros’un başarılarını kıskanmaya başlayan Bey “Beter olsunlar” deyip barut vermedi.

Fakat bu sırada Becaye Kalesi’ne yardım için gelmekte olan silah ve mühimmat yüklü 10 gemilik bir İspanyol savaş filosuna saldıran levendler Filo Kumandanı Mayorka Genel Valisi Miguel de Gurrea da dahil 319’unu öldürdükleri İspanyollar’ın 781’ini de esir edip bütün gemileri mühimmatıyla birlikte ele geçirdiler.

Çok zekice bir savaş hilesine başvuran Barbaros bu 10 gemiye Katalan Bayrakları’nı çektirerek 500 levendle Becaye Kalesi’ne yöneldi. Mayorka’dan gelecek bu gemileri beklemekte olan İspanyollar ufukta gemileri görünceyardım geldiğini sanıp sevinç çığlıkları içinde şapkalarını havaya fırlattılar.

Kale kapılarını açtıklarında Barbaros’un emriyle hep birden sahile hücum eden levendler “Allah Allah” sesleriyle kaleyi fethettiler. Neye uğradığını şaşıran İspanyollar’dan sağ kalanlar teslim oldular. Çok stratejik bir kale olan Becaye’nin fethi İspanya’da deprem etkisi yaptı. Elinde fazla esir tutmak istemeyen Barbaros bir süre sonra bütün esirleri İspanyollar’a geri sattı.

İspanyolların Cezayiri işgali
İspanya İmparatoru Karlos Barbaros’a küstahça bir mektup gönderip, hemen Cezayir’i terk etmesi durumunda canını bağışlama lütfunda bulunacağını söyledi. Barbaros bu mektuba çok ağır bir karşılıkla cevap verince İspanyollar Cezayir’e baharda büyük bir donanma ile çıkarma yaptılar.

Kış boyunca buna hazırlık yapmış olan Barbaros, levendleriyle şiddetli bir karşılık vererek 20.000 İspanyol ve İtalyan’ın çoğunu kılıçtan geçirdi. (1519) Yaklaşık 700 İspanyol askeri de “Mayna Sinyor” diye bağrışarak teslim oldular. Kurtulanlar 40 kadırgayla kaçmak istedilerse de kuzey rüzgarıyla çıkan fırtınada kadırgaların 38’i Temnitost Körfezi’nde battı.

Gemiler batınca bir kısmı boğulan İspanyol askerlerinden kurtulanlar da tutularak esir edildi. Bir süre sonra sayım yaptırarak 13.000 esiri olduğunu öğrenen Barbaros batan gemilerin mühimmatını denizden çıkarmak için 500 esir görevlendirdi. Yolda zincirlerinden boşalıp isyan çıkaran bu esirler 50 vardiyanı şehit ettiler. Bunun üzerine Barbaros’un emriyle esirlerin üzerine yürüyen levendler 300’ünü öldürdükleri isyancıların teslim olan 200’ünü de ele geçirdiler.

Sayıları 36’ya ulaşan esir kaptanların da isyan için çalışma yaptığını tespit eden Barbaros hepsini kırbaçla cezalandırıp ayaklarına pranga vurdurdu. Bu haber İspanya’ya ulaşınca iç baskılardan bunalan Kral büyük tazminat ödemeye mecbur kaldı. Cezayir’e ulaşan İspanyol gemileri 14.000 esirin her biri için 300 akçe fidye ödeyerek esirleri satın aldılar. 36 esir kaptan içinse toplam 3.000.000 akçe (120.000 altın) fidye teklif ettiler. Esirler için vermek zorunda kalınan ve ülkeyi zarara sokan bu yüklü tazminatlar İspanya Kralı’nın canını çok sıkmaktaydı. Fakat Cezayir Uleması’nın karşı çıkıp, deniz konusunda tecrübeli bu kaptanların düşmana verilmesinin uygun olmadığını –ya hapsedilip veya öldürülmeleri gerektiğini– belirtmesi üzerine kaptanları satmaktan vazgeçen Barbaros -isyan girişimlerini gerekçe göstererek- 36’sını da öldürtüp cesetlerini denize attırdı.

İspanyollar kara haberi alınca 40 gün yas ilan ettiler. Bu gelişme, İspanya Kralı üzerindeki baskıların artmasına yol açınca baskıdan kurtulmak isteyen Kral bu kez de cesetleri için 3.000.000 akçe teklif etmek zorunda kaldı. Fakat Barbaros bunu da kabul etmeyerek “Türkler yüklü para için çocuklarını bile satar, nerde kaldı ki esirleri satmasınlar!” diyen İspanyollar’a karşı milletinin onurunu koruyarak, düşmanlarına -yakıp yıkmaktan daha sarsıcı- bir darbe vurdu. Barbaros’un, yeni yapılanmakta olan bir devletin ihtiyaçlarına rağmen bu büyük paraya tenezzül etmemesi aynı zamanda Cezayir halkını da çok etkileyerek Türkler’e olan güvenlerini ve takdirlerini arttırdı.

Kaptanı deryalığa atanması
Kanuni Sultan Süleyman da “Osmanlı Donanma Komutanlığı“na getirmek için Barbaros’u İstanbul’a çağırınca, Cezayir’i Hasan Reis’in idaresine bırakan Barbaros Hayreddin Paşa 20 gemi ile hareket etti. Yolda, Tunus’dan kaçmış olan 1 gemideki 300 esiri -kaçarken çaldıkları mallarla birlikte- Trapane Körfezi’nde yakaladı. Yol boyunca Sardunya, Korsika, Montecristo Adaları, Elba ve Bonifacio’ya baskın yaparak Messina’da 18 düşman gemisini ele geçirdi.

Buradan Preveze’ye geçip, 3 gün kaldıktan sonra beraberindeki 19 büyük Reisiyle birlikte 27 Aralık 1533 günü İstanbul’a vardı. Kışa rağmen kıyılara doluşmuş yaklaşık 200.000 İstanbullu’nun sevinç gösterileri arasında Galata önüne demir atarak maiyetiyle birlikte merasimle karaya çıktı. Düzenlenen muhteşem bir zafer alayıyla Topkapı Sarayı’na gitti ve bir gün sonra Padişah tarafından huzura kabul edildi. Padişah, Divan-ı Hümayun’u toplayarak bütün vezirlerin huzurunda Barbaros Hayreddin Paşa’yı “Dünyanın En Büyük Donanması“nın başına geçirerek Kaptan-ı Derya’lığa (Deniz Kuvvetleri Komutanlığına) atadı. (6 Nisan 1534)

Osmanlı Devleti’ne -denizlerdeki üstünlüğünün bir sonucu olarak- dünyanın çeşitli devletlerinden çeşitli gerekçelerle yardım talepleri geliyordu. Bu doğrultuda büyük Hind hükümdarlarından Bahadır Şah da Osmanlı Padişahı’na -Hint Denizi’nden Portekiz gemilerinin temizlenmesi ricasıyla- çok değerli bir hazine gönderdi. Hazineyi İstanbul’a getirmekte olan Salih Reis komutasındaki 20 kadırgaya baskın yaparak ele geçirmek hülyasıyla yola çıkan Andrea Doria, Barbaros’un 40 gemiyle Salih Reis’i korumak için gelmekte olduğunu haber alınca hemen uzaklaşarak ortadan kayboldu.

Hazine İstanbul’a sağ salim teslim edildikten sonra Venedikliler’den Syros, Loura, Pathmos, Nio, Stampalie, Egine(Ekin), Paros, Anti-Paros, Tine adaları da dahil toplam 28 ada ve 7 kale fethederek Osmanlı Devleti’ne bağlayan Barbaros, Naxos(Nakşe) adasındaki dukalığı da boyun eğdirip vergiye bağladı. Çerigo (Çuha) Adası ile Girit Adası’nda 80 köy basıp buradaki bazı kalelerle birlikte Kerpe ve Kaşot Adasını da fethederek harekatlarda ele geçirdiği 20.000 esiri İstanbul’a gönderdi.

Venedik’in Adalar(Ege) Denizi ile alakasının tamamıyla kesilmesinden sonra Papa III. Paul’un öncülüğündebaşta Papalık, İspanya, Almanya, Venedik, Ceneviz, Floransa, Portekiz ve Malta gemilerinden oluşan “Müttefik Avrupa Donanması” 308’i savaş, 300’ü de yük ve taşıt gemisi olmak üzere toplam 608 gemilik dev bir donanma ile 22 Eylül’de Korfu Adası’nda toplandı. Bütün Avrupa donanmalarının Andrea Doria’nın idaresinde toplandığını haber alan Barbaros 20 kadırgayla Turgut Reis’i keşfe gönderdi ise de onu beklemeyerek Mora’nın güneyinden dolaşıp Modon’a gitti ve durumu bizzat görerek Arta Körfezi’ne girdi. Avrupa donanmalarının bir araya gelerek oluşturduğu ve adeta yüzen bir şehri andıran bu büyük donanmanın kürek çeken onbinlerce forsasından başka 60.000 asker ve 2.500 topu bulunmaktaydı. Çokluklarına güvenerek savaşı kazanacaklarına kesin gözüyle bakan batılı krallar, hangi Türk ülkesinin kime ait olacağını çoktan kararlaştırmış ve kendi aralarında pay etmişlerdi bile!

Preveze açıklarında her iki tarafın donanması kendi savaş düzenleri içinde birbirlerine doğru yaklaşırken, kuzeyden çok sert bir şekilde esen rüzgar Türk Donanması’nın aleyhine cereyan ediyordu. Rüzgar, Haçlı Donanması’nın arkasından kuvvetle eserken Osmanlı Donanması’na adım atma fırsatı vermiyordu. Ters esen rüzgar sebebiyle donanmanın moralinin sarsıldığını gören Barbaros iki ayet yazdırıp gemisinin iki tarafına bıraktı ve az sonra da rüzgar dinerek Türk Donanması lehine esmeye başladı.

Rüzgarın ters dönmesiyle yalnız yelkenle hareket edebilen Haçlı Donanması’nın ön saftaki ağır gemileri hareketsiz kalınca Andrea Doria, öndeki büyük gemilerden şiddetli bir top ateşine başladı. Fakat kalyonlardaki büyük topların menzili kısa olduğundan, bütün mermiler denize düşüyordu. Barbaros da hücum emri verince Türk Donanması boru, nakkare ve askerin “Allah Allah” sesleri arasında ihtişamla ilerlemeye başladı ve uzun menzilli toplarıyla düşmanın büyük gemilerini delik deşik etti.

Arka saftaki düşman kadırgaları Andrea Doria komutasında ileri çıktıysa da dayanamayıp kalyonların gerisine çekildiler. Kanlı çatışmalar ve strateji savaşlarının ardından Haçlı gemilerinde kumanda birliği kalmayınca Barbaros, ihtiyattaki Turgut Reis’e düşmanın arkasını çevirme emrini verdi. İki ateş arasında kalıp kayıpları artan Andrea Doria, kaçmaktan başka çare bulamadı. Akşam karanlığı basarken, takipten kurtulmak için bütün gemilerin fenerlerini söndürttü. İki taraftan toplam 120.000 kişinin katıldığı savaş sonunda 30.000 mürettebatı ölen düşman gemilerinden 128 tanesi batırılırken, 29’u da 2.775 personeliyle birlikte esir edildi. Hiçbir gemisini kaybetmeyen Türk Donanması’nın kaybı ise 400 şehit ve 800 yaralıdan ibaretti. (Preveze Zaferi 27 Eylül 1538)

“Fransa Seferi” onbinlerce İstanbullu’nun sevinç gösterileri arasında limana giren Barbaros Hayreddin Paşa’nın son seferi oldu. Şanlı Kaptan-ı Derya son 2 yılını İstanbul’da geçirdi ve Beşiktaş’taki konağında 4 Temmuz 1546 günü Kadir Gecesi’nde vefat etti. Vefatından sonra Kaptan-ı Deryalığa, Sokullu Mehmet Paşa getirildi.

Barbaros Hayreddin Paşa, kendini denizi seyrederken gören dostlarına “Öldüğüm zaman beni deniz sesi işitilebilecek bir yere defnediniz” diye vasiyet etmiştir. Böylece Beşiktaş’ın boğazı gören -şimdiki iskele önündeki meydanda- Mimar Sinan tarafından yaptırılan türbeye defnedilmiştir.

Bütün gayesi Hakk’ın adını denizler ötesi alemlerde bir bayrak gibi dalgalandırmak olan bu büyük reis yardımı da yalnızca Allah’tan beklemekteydi. Sancağında; «Nasr’un minallahi ve fethun kariybun ve beşşiril mü’mi-niyne» (Allah katından bir yardım ve yakın bir fetih vardır. Mü’minlere müjde ver) (Saff Sûresi 13) âyet-i kerimesi yazılıydı. Geriye, Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle yazdırdığı ve başından geçen bütün savaşları ve hatıralarını anlattığı muhteşem bir de kitap bırakmıştır.

O, bugün de deniz kenarındaki türbesinde denizleri dinlemeye devam ederken, yüzyıllar boyunca sefere çıkan donanmalar O’nun türbesi önünden hareket etmiş ve kendisini top atışlarıyla selâmlamışlardır. Ve bugün de Deniz Kuvvetleri’mizin her yıl düzenlediği törenler ve top atışlarıyla Denizlerin Şanlı Pîr’i saygı ve sevgiyle anılmaya, şerefle yâdedilmeye devam edilmektedir.

Muharebelerinin kronolojisi

• Oruç Reis’in Ege Denizi’nde Rodos Şövalyelerine tutsak düşmesi, kardeşi İlyas Reis’in ölmesi.
• 1510 Oruç Reis serbest kaldıktan sonra, yaşadığı olayın etkisiyle tüccar yerine korsan olmaya karar verdi.
• Oruç Reis, Akdeniz kıyılarına akınlar düzenledi ve ganimetler elde etti.
• Hızır Reis ticareti bırakarak Cerbe Adası’na gelip ağası (ağabeyi) Oruç Reis ile beraber korsanlığa başladı.
• 1512 İki kardeş Tunus Sultanı Muhammed ile anlaşarak Tunus’taki Halkü’l-Vaâd (La Gaulette) limanını kullanmaya başladı.
• 1516-1517’de İspanyollara karşı savaştı ve Tenes, Tlemsen ve Oran kentlerini ele geçirerek Cezayir’i denetimlerine aldılar.
• 1517 Oruç Reis Cezayir hükümdarı ilan edildi.
• 1518 İspanyollar Cezayir’i geri almak için Araplarla birleşerek saldırıya geçtiler. Bu savaşta kardeşleri İshak Reis ve Oruç Reis şehit oldular.
• 1518 Yavuz Sultan Selim, Hızır Reis’i Cezayir Beylerbeyliğine atayarak koruması altına aldı.
• 1519 Hızır Reis, İspanya donanmasını yenilgiye uğrattı.
• Cezayir’i bırakarak Şerşel Adaları’na çekildi
• 1520-1525 arasında Avrupa’nın Akdeniz kıyılarını vurarak büyük ganimetler elde etti.
• 1530’da Cezayir’i yeniden ele geçirdi.
• 1531 Seyşel’e baskın düzenleyen Cenevizli Amiral Andrea Doria’yı yenilgiye uğrattı.
• 1534’te Akdeniz’e açıldı ve İtalya kıyılarına seferler düzenledi.
• 1534’te Tunus’u ele geçirdi. Ancak Haçlı donanması karşısında Tunus’u bırakmak zorunda kaldı.
• 1536’da daha güçlü bir donanmayla İtalya kıyılarını vurdu.
• 1536 Ege Denizi’ndeki Venedik adalarını Osmanlı topraklarına kattı.
• 1538’de Preveze Deniz Savaşında Haçlı Donanmasını yendi.
• Toulon’da Fransız donanmasıyla birleşerek 1543’te Kutsal Roma Germen İttifakını yenerek Nice’i aldı.